Στην Γερμανία του 1928, ένα χρόνο πριν το κραχ, υπήρχαν 1.200.000 άνεργοι. Στις εκλογές εκείνου του χρόνου, το εθνικοσοσαλιστικό κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ συγκέντρωσε κάτι λιγότερο από 3%. Δύο χρόνια αργότερα, το 1930, η ανεργία στην Γερμανία είχε τριπλασιαστεί: 3.000.000 άνεργοι. Στις νέες εκλογές που έγιναν εκείνο το χρόνο, το κόμμα του Χίτλερ εξαπλασίασε την δύναμή του, συγκέντρωσε έξι εκατομμύρια ψήφους- το 18,3%- και έγινε το δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα στο γερμανικό κοινοβούλιο.
Ιστορίες από την δεκαετία του '30. Που μοιάζουν όλο και περισσότερο να είναι ιστορίες βγαλμένες όχι από το παρελθόν, αλλά από το μέλλον. Σωστό; Λάθος. Η ιστορία, προφανώς, δεν επαναλαμβάνεται. Αλλά έχουμε πάντα την φυσική τάση να επιστρέφουμε στο παρελθόν, όταν το παρόν μοιάζει αβέβαιο και μας τρομάζει, όταν νιώθουμε να ζούμε μια ρήξη, μια μεγάλη αλλαγή.
Στις εποχές της κρίσης, έλεγε ο Μαρξ, οι άνθρωποι επικαλούνται τα πνεύματα του παρελθόντος στην υπηρεσία τους, δανείζονται τα ονόματά τους, τα συνθήματα και τις φορεσιές τους για να παρουσιάσουν την καινούργια σκηνή της παγκόσμιας ιστορίας. Έτσι κάνουμε κι εμείς. Για να εξηγήσουμε τι συμβαίνει στον κόσμο μετά το 2007, επικαλούμαστε τις εικόνες του μεγάλου κραχ του 29. Για να μαντέψουμε τι μας περιμένει τώρα, ξαναδιαβάζουμε τα «σταφύλια της οργής», ανακαλούμε στην μνήμη την φρικτή δεκαετία του 30.
Πέρασα τα τρία τελευταία χρόνια, από τον Σεπτέμβριο του 2008, ακολουθώντας το τσουνάμι της κρίσης, ταξιδεύοντας εκεί όπου τα κύματα κάθε φορά χτυπούσαν- από την Νέα Υόρκη στο Ρέικιαβικ, από την Βουδαπέστη στο Δουβλίνο, από το Βουκουρέστι στην Λισαβόνα και, φυσικά, στην Αθήνα. Ήταν ένα ταξίδι σ' ένα τοπίο καταστροφών, διαψεύσεων, ανθρώπινων δραμάτων. Και ταυτόχρονα ένα ταξίδι σ ένα τοπίο ιδεολογικών αναστατώσεων, θεωριών που μάχονταν, θριάμβευαν και διαψεύδονταν, ιδεών που κατέρρεαν και ξαναστήνονταν στα πόδια τους. Αποφάσισα να καταγράψω το ημερολόγιο αυτού του ταξιδιού σ ένα βιβλίο- όχι γιατί είχα μια οριστική απάντηση να δώσω στις αγωνίες που όλοι, λίγο-πολύ, μοιραζόμαστε. Αλλά για να πάρω (ή να δώσω- αν τα καταφέρω- σε άλλους) κουράγιο για την συνέχεια του ταξιδιού.
Και τώρα προσπαθώ να φανταστώ ή να μαντέψω το επόμενο κεφάλαιο αυτής της περιπέτειας. Και μου έρχονται στο νου διαρκώς ασπρόμαυρες εικόνες από την δεκαετία του 30. Και τα λόγια του Κέϊνς- πως το χειρότερο σε μια μεγάλη οικονομική κρίση δεν είναι αυτό που συμβαίνει στην οικονομία, αλλά αυτό που συμβαίνει στον ανθρώπινο πολιτισμό, η κατάλυση των κατακτήσεών του μέσα στην γενική φρίκη.
Νομίζω ότι το δίλημμα σήμερα διατυπώνεται κάπως έτσι: Ή ένα μεγάλο άλμα εμπρός, προς μια δημοκρατικότερη διακυβέρνηση της παγκοσμιοποίησης ή ένα άλμα προς τα πίσω, προς μια μεταμοντέρνα εκδοχή της δεκαετίας του 30. Για την Ευρώπη, το δίλημμα είναι: δημοκρατική ενοποίηση ή επιστροφή στην παλιά φρίκη. Και ειδικά για την Ελλάδα, το στοίχημα διατυπώνεται κάπως έτσι: Αν η Ευρώπη επιστρέψει στην προ-ιστορία της, θα την ακολουθήσουμε αναπόφευκτα, θα συμμεριστούμε την μοίρα της. Μα αν τυχόν, παρ' ελπίδα, κάνει το δικό της άλμα προς το μέλλον, θα πρέπει πάση θυσία να είμαστε μέρος της, συμμέτοχοι στο άλμα. Να μην έχουμε μείνει πίσω, μια αγνοημένη τριτοκοσμική νησίδα στην γεωγραφία της.
Κινδυνεύουμε- λέει ένας φίλος- να έχουμε την τύχη του πρώτου ανθρώπου στον οποίο δοκίμασε ο Παστέρ το εμβόλιο κατά της λύσσας. Εκείνος πέθανε, αλλά το εμβόλιο πέτυχε και έσωσε τις ζωές πολλών άλλων. Να μην μας τύχει: να πεθάνουμε εμείς, συμβολικά, επιστρέφοντας στην δραχμή, αποτραβηγμένοι σε μια τριτοκοσμική μοίρα, και, επί του πτώματός μας, να δοκιμάσει η Ευρώπη επιτυχώς το εμβόλιο της διάσωσής της, μέσα από μια κάποια εκδοχή δημοκρατικής, πολιτικής ενοποίησής της...
*Το βιβλίο του Παύλου Τσίμα "Το ημερολόγιο της Κρίσης", κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
πηγή: protagon.gr