στο τύπο αυτό διακυβέρνησης (της δημοκρατικής) είναι η πιο εκλεπτυσμένη, η πιο ανεκτή, η πιο προσιτή στην αντίληψη για τον άνθρωπο ως ον στην πυραμιδική ιεραρχία της βιολογικής του και κοσμοθεωρητικής του θέσης. Είναι άλλο το ζήτημα όμως το τι είδους δημοκρατία έχουμε σε κάθε δεδομένη στιγμή. Για παράδειγμα η δημοκρατία είχε εντελώς διαφορετική έννοια και ποιότητα στην Αρχαία Ελλάδα και διαφορετική κατά τη δημιουργία του σύγχρονου κράτους. Η τελευταία μορφή δημοκρατίας μας συνοδεύει μέχρι σήμερα, ευτυχώς, διαφοροποιημένη όμως όχι ως προς το είδος της, αλλά ως προς κάποια δευτερεύοντα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Δυστυχώς, με τον τρόπο που λειτουργεί η διάχυση εξουσίας διακρατικά, στοιχεία δημοκρατίας από μεγάλες δυνάμεις επιβάλλονται σε μικρότερες. Κάποιοι αυτό το ονομάζουν παγκοσμιοποίηση, τις τελευταίες δεκαετίες αμερικανοποίηση. Αυτό ουσιαστικά υπαγορεύεται από την ιδιότητα της εξουσίας για ομογενοποίηση, αφού η διαδικασία αυτή διασφαλίζει τη διαιώνιση και αποτελεσματική άσκησή της (πολιτικά μιλώντας, συμπεριλαμβάνοντας και την οικονομική διάσταση).

Πολλοί υποστηρίζουν πως σε εποχές κυρίως οικονομικής κρίσης, το δημοκρατικό κράτος τείνει να γίνει φασιστικό. Παρόλα αυτά μια οικονομική κρίση δεν επισυμβαίνει τυχαία ούτε σε πολιτικό κενό αλλά προκύπτει έπειτα από συγκεκριμένες πρακτικές και νοοτροπίες. Επίσης η ιστορική τάση που έχει παρατηρηθεί να μεταλλάσσεται (εκφυλίζεται) το δημοκρατικό κράτος σε άλλο τύπο κράτους, π.χ. φασιστικό, δεν είναι κανόνας. Δεν συνεπάγεται η μετάλλαξη μιας δημοκρατίας σε φασιστικό τύπου κράτος κάθε φορά που έχουμε οικονομική κρίση. Αρκεί να δούμε πως διαφυλάσσεται η ποιότητα της δημοκρατίας στις ΗΠΑ ή και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ποτέ δεν υπήρξαν στην εσωτερική κοινωνία των χωρών αυτών τάσεις τέτοιας έκτασης που να διακινδυνεύουν τη μορφή του πολιτεύματος. Ακόμη και όταν βίωσαν φριχτές στιγμές έπειτα από οικονομικές κρίσεις. Αντιθέτως στην Ελλάδα, ακόμη και σήμερα, οι τάσεις αυτές υποβόσκουν και κάθε φορά που βρίσκουν κατάλληλες συνθήκες εκδηλώνονται. Αυτό δεν είναι απόρροια της οικονομικής κρίσης, δεν αντιμετωπίζεται ποινικά. Αυτό είναι απόρροια δύο, φοβάμαι, εγγενών στοιχείων της ψυχολογίας ενός μέρους του λαού μας αφενός, συνειδητή ευθύνη του πολιτειακού συστήματος αφετέρου. Το ένα στοιχείο λοιπόν είναι η προσωποποίηση των ευθυνών μόνο στο πρόσωπο του άλλου και το δεύτερο η κλίση για παρέκκλιση κάθε φορά που απουσιάζει ένας μηχανισμός φόβου- τιμωρίας. Με λίγα λόγια είναι ζήτημα νοοτροπίας μιας μειοψηφίας. Στο πεδίο της ευθύνης του πολιτειακού συστήματος υπάρχει μονόπλευρη συνεπαγωγή: η απώλεια της εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτών και πολιτειακών θεσμών, με πρώτιστα τα όργανα του κράτους (κοινοβούλιο, κυβέρνηση, δικαιοσύνη), οδηγεί στην εμφάνιση άκρων μέσα στην κοινωνία. Τα άκρα αυτά τρέφονται από την απώλεια της εμπιστοσύνης (τη διαφθορά, την αναξιοκρατία, την μεροληψία, τις παραβάσεις κανόνων, τα σκάνδαλα) και διαρκούν όσο διαρκούν και τα παραπάνω.

Μέρος του Ελληνικού κράτους δυστυχώς είναι βαθύ. Βαθύ ως προς το ζήτημα του παρακράτους. Αυτό το απόστημα μετρά από παλιά. Από προηγούμενα πολιτικά συστήματα (ή εκφυλισμούς τους). Σε συνδυασμό με τις νοοτροπίες εκείνες που καλλιεργήθηκαν πρωτίστως από την κομματική και πολιτική εξουσία αλλά και δευτερευόντως ασπάζεται μέρος της κοινωνίας, η ποιότητα της δημοκρατίας που έχουμε σήμερα, αλλά και η ποιότητα της διακυβέρνησης είναι απόρροια των επιλογών της λαϊκής εξουσίας. Το πώς αυτή η επιλογή εκφράζεται στα όργανα του κράτους, κυρίως στην νομοθετική και εκτελεστική εξουσία, είναι ζήτημα εν μέρει που αφορά και το είδος του εκλογικού συστήματος (το πόσο δηλαδή τεχνητά κατασκευάζει αυτό πλειοψηφίες, κοινοβουλευτικά ή μη). Για όσο το τελευταίο ακολουθεί την νομοθετική και όχι τη Συνταγματική οδό, χειραγωγείται και κατασκευάζεται κομματικά το εκλογικό αποτέλεσμα. Σαφέστατα και μπορεί π.χ. ένας εκλογικός νόμος (το τι αυτός προβλέπει δηλαδή) να μην αποδώσει, για εκείνους που τον συνέταξαν, τα αναμενόμενα. Αλλά και αντίστροφα. Για παράδειγμα η αντιπολίτευση αντιδρά για το εκλογικό σύστημα αλλά όταν την ευνοεί τότε σιωπά.

Ποιος ο σκοπός άραγε. Ποια η σκοπιμότητα; Συνεχίζουμε να επιθυμούμε την υφιστάμενη ποιότητα δημοκρατίας που έχουμε σήμερα; Την διακυβέρνηση εκείνη που μας οδήγησε στην υφιστάμενη κατάσταση; Κι αν όχι, τότε τι είδους δημοκρατία επιθυμούμε;

Δεν αρκεί όμως μόνο να γνωρίζουμε το είδος της κοινωνίας που επιθυμούμε να δημιουργήσουμε αλλά και τα μέσα για το σκοπό αυτό. Αυτό που αγνοεί μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας και η προκατάληψη εμποδίζει να γίνει αντιληπτό είναι πως η δημοκρατία, ή η ποιότητά της σ' ένα κράτος δεν είναι ούτε δεδομένη ούτε αυτονόητη, πόσο μάλλον ισχυρή. Είναι άκρως δυναμική, εύθραυστη και υποκείμενη στους ανταγωνισμούς εντός της κοινωνίας. Αυτό που δεν έχει γίνει ακόμη κατανοητό από όλους είναι πως καθημερινά επιβάλλεται να αγωνιζόμαστε για ποιοτική δημοκρατία, για χρηστή διακυβέρνηση. Η θέληση για δημοκρατία. Και στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή πρέπει να θέσουμε τους όρους για μια αναγέννηση εκείνων των στοιχείων που συνιστούν μια ποιοτική δημοκρατία. Εφόσον δεν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά ό,τι έχει συμβάλλει ή συνεχίζει να συμβάλλει στην απώλεια της εμπιστοσύνης εσωτερικά και στον αντικατοπτρισμό της απώλειας της αξιοπιστίας διεθνώς, τότε συγχρόνως τα άκρα στην κοινωνία θα γιγαντώνονται ενώ διεθνώς θα αντιμετωπιζόμαστε τμηματικά και όχι σαν ένα.

Η εδραίωση μιας νέου τύπου δημοκρατίας στη χώρα μας απαιτεί πολλές θυσίες, αγώνες προς τη σωστή κατεύθυνση και όχι θυμικές αντιδράσεις, αλλά και δημοκρατική παιδεία εκείνων που θα εξουσιοδοτηθούν από την λαϊκή εξουσία να καλλιεργήσουν τους όρους για να ανθίσουν τα ιδεώδη της χρηστής διακυβέρνησης. Εκείνα που θα άρουν το έδαφος κάτω από τα πόδια των στοιχείων εκείνων που διέρρηξαν το κοινωνικό συμβόλαιο, την εμπιστοσύνη μεταξύ πολιτών και θεσμών. Μόνο τότε θα εκλείψουν τα άκρα αυτόματα. Η λύση λοιπόν δεν είναι στην ποινική αντιμετώπιση πραγμάτων που δεν αντιμετωπίζονται ποινικά από πουθενά ή που μπορεί να οδηγήσουν στα ακριβώς αντίστροφα αποτελέσματα, όπως πρόθυμα έδειξε η Ευρωπαϊκή ιστορία του περασμένου αιώνα. Αυτό που εννοεί ο Wilde για τη διακυβέρνηση είναι πως αυτή αντανακλά ποιοτικά τη θέληση μιας κοινωνίας. Εφόσον επιθυμούμε να έχουμε μια δημοκρατία χρηστής διακυβέρνησης τότε σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα αυτό είναι πρακτικά επιτεύξιμο.

του Γιάννη Τζιουρά
Διεθνολόγος- Πολιτικός Επιστήμων,
Υπ. Διδάκτωρ Διεθνούς Δικαίου, Νομική ΑΠΘ