ρυθμιστικά αποτελέσματα σε παγκόσμιο επίπεδο καθιστά τον ρόλο της επιπλέον κρίσιμο για το μέλλον. Στο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού που συντελείται σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν υπάρχει τομέας σε προσωπικό ή συλλογικό επίπεδο που να μην σχετίζεται άμεσα με τη συλλογή και την επεξεργασία δεδομένων των χρηστών. Οι εταιρείες που αναπτύσσονται στις δύο αυτές δραστηριότητες, έχουν εγκαθιδρύσει ολιγοπωλιακό καθεστώς, είτε πρόκειται για τη διατροφή, την εκπαίδευση, την εργασία είτε ακόμα και τη διαχείριση της πληροφορίας σε κρίσιμες συνθήκες. Πλήθος πολιτικών δυνάμεων και κινημάτων, ΜΚΟ και διανοουμένων έχουν καταδείξει την κοινωνική παθογένεια που η παραπάνω συνθήκη συνεπάγεται.

Οι Digital Services Act (DSA) και Digital Markets Act (DMA) έχουν λάβει την τελική τους μορφή και πλέον βρίσκονται στο στάδιο εφαρμογής. Ως στόχο, η πρώτη έχει θέσει τη δημιουργία ενός ασφαλέστερου ψηφιακού πλαισίου για τους χρήστες βάσει του οποίου τα θεμελιώδη δικαιώματα θα προστατεύονται και η δεύτερη την καθιέρωση ενός επιπέδου λειτουργίας της αγοράς με τρόπο που θα περιορίζει τη δύναμη των ψηφιακώνμονοπωλίων. Σύμφωνα με τις διακηρύξεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, βασικούς στόχους συνιστούν: i. η προσαρμογή της στην ψηφιακή δεκαετία μέσα από τις κατάλληλες νομοθετικές επεμβάσεις, ii. η ρύθμιση της ψηφιακής οικονομίας και iii. η κυριαρχία στον δικό της ψηφιακό χώρο. Παρά τις θετικές προθέσεις υπάρχουν τρία σημεία για τα οποία είναι πιθανό να δημιουργηθούν συγκρούσεις: Η παρακολούθηση των χρηστών, ο έλεγχος του περιεχομένου και ο σεβασμός της ιδιωτικότητας. Ποιος τελικά έχει τον έλεγχο του περιεχομένου και υπό ποιους όρους;

Τον Φεβρουάριο αυτού του έτους παρήλθε μία σημαντική προθεσμία σχετικά με το Digital Services Act (DSA) και την κατηγοριοποίηση των πολύ μεγάλων διαδικτυακών πλατφορμών (Very Large Online Platforms – VLOPs) και μηχανών αναζήτησης (Very Large Online Search Engines" – VLOSEs). Μέσα στο 2023 θα διαπιστώσουμε τις πρώτες πρακτικές συνέπειες της εφαρμογής ορισμένων από τους νέους κανόνες της ΕΕ σχετικά με τη ρύθμιση των ψηφιακών αγορών. Οι πολύ  μεγάλοι πάροχοι ψηφιακών υπηρεσιών έχουν ήδη δηλώσει ότι πληρούν τα κριτήρια και πρέπει να κατηγοριοποιηθούν ως μεγάλοι παίκτες, υπαγόμενοι στο αυστηρότερο ρυθμιστικό πλαίσιο όπως προβλέπεται στο DSA. Όσοι δεν συμμορφωθούν είναι πιθανό να βρεθούν αντιμέτωποι με κυρώσεις από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από τον Σεπτέμβρη του 2023.

Το Digital Markets Act (DMA) θα ξεκινήσει την εφαρμογή του στις 2 Μαΐου 2023, ενώ οι υποχρεώσεις που προκύπτουν από συγκριμένα άρθρα δεν θα ξεκινήσουν πριν από τον Μάρτιο  2024. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν καταστήσει σαφές ότι αναμένουν την εφαρμογή του DMA -σε μεγάλο βαθμό- μέσω ιδιωτικών πράξεων στις οποίες θα προβούν οι επηρεαζόμενες επιχειρήσεις και τελικοί χρήστες. Ωστόσο, καθώς δεν έχει δημιουργηθεί κάποιο εργαλείο εναρμόνισης που θα ανταποκριθεί σε αυτό το αίτημα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αναμένεται ότι το DMA θα ρυθμιστεί από το νομικό πλαίσιο των κρατών μελών στα οποία η ευθύνη μεταφέρεται.

Η παρούσα μελέτη επιδιώκει να συνεισφέρει σε επίπεδο τεκμηρίωσης προχωρώντας σε μία αναλυτική περιγραφή του περιεχομένου των δύο ρυθμιστικών πακέτων, αλλά και εντάσσοντας τα εντός του γεωπολιτικού πλαισίου στο οποίο λαμβάνουν χώρα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα ελληνικά δεδομένα. Ο Α. Μπόγρης, Μηχανικός Πληροφορικής και Επικοινωνιών και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, επιχειρεί μία σύντομη παρουσίαση των βασικών στοχεύσεων των DSA & DMA, ενώ στη συνέχεια αναφέρεται, στα εξωχωρικά ρυθμιστικά αποτελέσματα που είναι σε θέση να δημιουργεί η ΕΕ, στον ρόλο των data centers στο γεωπολιτικό σχεδιασμό, στη σημασία των ανοιχτών τεχνολογιών για τον δημόσιο τομέα καθώς και της επένδυσης σε δημόσιες υποδομές κέντρων δεδομένων. Ανοιχτό παραμένει το ερώτημα σχετικά με τη ρυθμιστική αρχή που θα έχει την ευθύνη εφαρμογής των δύο πακέτων σε εθνικό πλαίσιο.

Ακολουθεί μία αναλυτική περιγραφή τόσο του ρυθμιστικού περιεχομένου των DSA & DMA, όσο και των αναγκών στις οποίες επιχειρούν να απαντήσουν αυτές από τον Χρ. Ζαγγανά, δικηγόρο και μέλος  της οργάνωσης Homo Digitalis. Η ανάλυσή του εστιάζει στις αλλαγές που θα επιφέρουν τα δύο πακέτα για τους απλούς χρήστες στην καθημερινότητά τους, αλλά και για τους επαγγελματίες χρήστες των πλατφορμών. Κλείνοντας θέτει το θέμα της αποτελεσματικότητας σε σχέση με την αλληλεπίδραση στην πράξη των DSA & DMA με άλλα σχετικά, υφιστάμενα ή μελλοντικά νομοθετήματα της ΕΕ.

Δρ. Δώρα Κοτσακά

Συντονίστρια Παρατηρητηρίου των Κοινών

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ενότητα Α’: DSA & DMA ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΜΕΤΑΒΑΣΗ

 

1. Βασικές στοχεύσεις των DSA & DMA
2. DSA & DMA και η γεωπολιτική διάσταση στον ψηφιακό χώρο
3. Συγγενείς προκλήσεις της ψηφιακή μετάβασης – επόμενα βήματα

 

Ενότητα Β’: ΟΙ ΝΕΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΩΝ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΠΛΑΤΦΟΡΜΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ DSA ΚΑΙ ΤΟ DMA ΚΑΙ ΠΩΣ (ΙΣΩΣ) ΘΑ ΑΛΛΑΞΟΥΝ ΤΙΣ ΖΩΕΣ ΜΑΣ;

 

1. Η ΠΡΑΞΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ – DIGITAL SERVICES ACT (DSA)

1.1. Πως γεννήθηκε η ανάγκη και ποιος είναι ο σκοπός του DSA;

1.2. Βασικοί πυλώνες υποχρεώσεων

2. Η ΠΡΑΞΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ – DIGITAL MARKETS ACT (DMA)

2.1. Πως γεννήθηκε η ανάγκη και ποιος είναι ο σκοπός του DMA;

2.2. Ποιοι είναι οι πυλωροί;

2.3. Ενδεικτικές υποχρεώσεις των πυλωρών

3. ΤΙ ΘΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΕΛΙΚΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ/ΠΛΑΤΦΟΡΜΩΝ;
4. ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Α’ ΜΕΡΟΣ

 

DSA-DMA ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΜΕΤΑΒΑΣΗ

Αντώνης Μπόγρης,

Καθηγητής στο Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής και Υπολογιστών, ΠΑΔΑ

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε δύο νομοθετικές πρωτοβουλίες για τη βελτίωση των κανόνων που διέπουν τις ψηφιακές υπηρεσίες στην ΕΕ. Αφενός πρότεινε τον νόμο για τις ψηφιακές υπηρεσίες (Digital Service Act, DSA) και τον νόμο για τις ψηφιακές αγορές (Digital Market Act, DMA). Η Επιτροπή υπέβαλε τις προτάσεις τον Δεκέμβριο του 2020. Στις 25 Μαρτίου 2022 επιτεύχθηκε πολιτική συμφωνία για τον νόμο για τις ψηφιακές αγορές και στις 23 Απριλίου 2022 για τον νόμο για τις ψηφιακές υπηρεσίες.

 

1. Βασικές στοχεύσεις των DSA, DMA

 

Η επιταχυνόμενη ψηφιοποίηση της κοινωνίας και της οικονομίας έχει διαμορφώσει μια συνθήκη στο πλαίσιο της οποίας συγκεκριμένες μεγάλες πλατφόρμες ελέγχουν σημαντικά οικοσυστήματα στην ψηφιακή οικονομία. Έχουν αναδειχθεί ως πυλωροί στις ψηφιακές αγορές, με τη δύναμη να ενεργούν ως ιδιωτικοί διαμορφωτές κανόνων. Αυτοί οι κανόνες οδηγούν μερικές φορές σε άδικους όρους για τις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν αυτές τις πλατφόρμες και σε λιγότερες επιλογές για τους καταναλωτές. Συνεπώς, η βασική στόχευση των DMA-DSA είναι α) να διαμορφώσουν τις συνθήκες για έναν ασφαλέστερο ψηφιακό χώρο στον οποίο προστατεύονται τα θεμελιώδη δικαιώματα όλων των χρηστών ψηφιακών υπηρεσιών, β) η επίτευξη ισότιμων όρων ανταγωνισμού για την προώθηση της καινοτομίας, της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας, τόσο στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά όσο και παγκοσμίως. Οι κανόνες που καθορίζονται αφορούν κυρίως διαδικτυακούς μεσάζοντες και πλατφόρμες (π.χ. διαδικτυακές αγορές, κοινωνικά δίκτυα, πλατφόρμες κοινής χρήσης περιεχομένου, καταστήματα εφαρμογών και διαδικτυακές πλατφόρμες ταξιδιών και διαμονής).

 

Ο νόμος DSA σε αδρές γραμμές στοχεύει:

 

• Στη διαμόρφωση σαφών κανόνων για τον χειρισμό παράνομου περιεχομένου

• Στη διασφάλιση των δικαιωμάτων των χρηστών να αμφισβητήσουν αποφάσεις απόρριψης – αποκλεισμού περιεχομένου
• Στη διαφάνεια στις ψηφιακές διαφημίσεις. Έμφαση δίνεται στην αποφυγή στοχευμένων διαφημίσεων σε παιδιά και στην αποφυγή δημιουργίας προφίλ ατόμων με βάση «ευαίσθητα» χαρακτηριστικά, όπως η θρησκευτική τους πεποίθηση ή ο σεξουαλικός προσανατολισμός.

 

Οι πλατφόρμες θα πρέπει να συντάσσουν ετήσιες εκθέσεις σχετικά με τις προσπάθειες ελέγχου του περιεχομένου τους, συμπεριλαμβανομένου του αριθμού των εντολών (που ελήφθησαν από κράτη μέλη ή φορείς που κάνουν «έμπιστες επισημάνσεις») για την κατάργηση παράνομου περιεχομένου, καθώς και με τον όγκο των καταγγελιών από χρήστες και τον τρόπο χειρισμού τους. Οι πλατφόρμες θα αναγκαστούν επίσης να μοιράζονται τα εσωτερικά τους δεδομένα με ανεξάρτητους ελεγκτές, αρχές της ΕΕ και των κρατών μελών, καθώς και με ερευνητές από τον ακαδημαϊκό χώρο και την κοινωνία των πολιτών που μπορούν να εξετάσουν προσεκτικά αυτά τα ευρήματα και, ως εκ τούτου, να βοηθήσουν στον εντοπισμό συστημικών κινδύνων

 

Ο νόμος DMA σε αδρές γραμμές:

 

• Επιβάλλει υποχρεώσεις σε έναν αριθμό πολύ μεγάλων διαδικτυακών πλατφορμών που λειτουργούν ως πυλωροί. Οι πυλωροί είναι βασικές διαδικτυακές πλατφόρμες που προσφέρουν υπηρεσίες πύλης μεταξύ των καταναλωτών και των επιχειρήσεων που έχουν γίνει σχεδόν απαραίτητες για χιλιάδες επιχειρήσεις και εκατομμύρια χρήστες. Οι βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας μπορούν για παράδειγμα να είναι ηλεκτρονικές μηχανές αναζήτησης, αγορές και κοινωνικά δίκτυα.

• Χρησιμοποιεί ποσοτικά κατώφλια για να καθορίσει τι εστί «πυλωρός». Οι πλατφόρμες που πληρούν τα όρια των 45 εκατομμυρίων ενεργών μηνιαίων τελικών χρηστών και 10.000 ετήσιων επιχειρηματικών χρηστών στην ΕΕ θα υπόκεινται στις διατάξεις του DMA. Στην περίπτωση αυτή, ένας οργανισμός θεωρείται ότι είναι πυλωρός και πρέπει να ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στη συνέχεια, η Επιτροπή ορίζει τον οργανισμό ως πυλωρό, εκτός εάν ο οργανισμός παρέχει απαραίτητες αποδείξεις για το αντίθετο. Η κατάσταση του πυλωρού επαναξιολογείται κάθε 3 χρόνια.

 

2. DSA-DMA και η γεωπολιτική διάσταση στον ψηφιακό χώρο

 

Αναμφισβήτητα οι δύο πρωτοβουλίες μόνο θετικές μπορούν να θεωρηθούν, δεδομένου ότι η προσπάθεια προστασίας των χρηστών από την παντοδυναμία των πυλωρών, αλλά και η στήριξη αντιμονοπωλιακών πολιτικών συμβάλλουν αφενός στη διασφάλιση των δικαιωμάτων των χρηστών στον ψηφιακό χώρο, αλλά και στη μείωση της παντοδυναμίας των μεγάλων τεχνολογικών κολοσσών. Πέρα όμως από τις προθέσεις σε διακηρυκτικό επίπεδο, είναι αναμφισβήτητο ότι οι δύο πρωτοβουλίες εντάσσονται σε μία σειρά κινήσεων που σχεδιάζει εδώ και χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση στην ψηφιακή γεωπολιτική σκακιέρα για να εδραιώσει τη θέση της ως πρωτοπόρος των προτύπων και διαμορφωτής ατζέντας για την παγκόσμια τεχνολογική ρύθμιση αρχής γενομένης με την εφαρμογή του GDPR. Δεν μπορεί να αγνοηθεί ότι πολλοί στην Ευρώπη βλέπουν το πλαίσιο DMA-DSA ως αναπόσπαστο μέρος των φιλοδοξιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ευρωπαϊκή «τεχνολογική κυριαρχία» με βασικό στόχο την οικοδόμηση ανεξάρτητων, αυτοδύναμων συστημάτων σε ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών στον ψηφιακό χώρο. Μόνο τυχαία δεν είναι η ρήση του Γάλλου Προέδρου Μακρόν «αν θέλουμε τεχνολογική κυριαρχία, θα πρέπει να προσαρμόσουμε τη νομοθεσία μας για τον ανταγωνισμό, η οποία ίσως έχει επικεντρωθεί υπερβολικά αποκλειστικά στον καταναλωτή και όχι αρκετά στην υπεράσπιση των τεχνολογικών πρωταθλητών της Ευρώπης». Η γεωπολιτική διάσταση αυτής της νομοθέτησης εκδηλώνεται σε πλήθος δημοσιευμάτων προερχόμενων από λόμπι υπέρ των τεχνολογικών κολοσσών, τα οποία τάσσονται κατά - ιδίως του DMA - με το επιχείρημα της απειλής που συνιστά το τελευταίο  για τη διατλαντική συνεργασία.

 

Κατά την άποψη του γράφοντος, μία βασική παράμετρος που συντείνει στην εδραίωση της κυριαρχίας των μεγάλων κολοσσών είναι η φαραωνική επένδυση που έχουν κάνει στη δημιουργία νέων ισχυρών κέντρων δεδομένων σε όλη την υφήλιο. Τα κέντρα δεδομένων αποτελούν υπολογιστικές υποδομές με μεγάλες δυνατότητες επεξεργασίας και αποθήκευσης της πληροφορίας. Απαιτούν επενδύσεις εκατοντάδων εκατ. δολαρίων που στην πράξη μπορούν να αναλάβουν μόνο πολύ μεγάλοι τεχνολογικοί κολοσσοί ή τα κράτη μέσω δημοσίων επενδύσεων. Σύμφωνα με το Fortune Business Insights, το μέγεθος της παγκόσμιας αγοράς υποδομής κέντρων δεδομένων προβλέπεται να φθάσει τα 142,31 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2027, με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 5,5% κατά την περίοδο πρόβλεψης. Μέχρι το 2025, το 40% των υπολογιστικών και των αποθηκευτικών πόρων που αποκτήθηκαν πρόσφατα θα καταναλώνονται ως υπηρεσία, γεγονός που αποδεικνύει ότι οι κάτοχοι των κέντρων δεδομένων θα αποτελούν τους ρυθμιστές της διακίνησης της πληροφορίας και της επεξεργασίας/αποθήκευσης αυτής σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι τεχνολογικές εξελίξεις επιβάλλουν πιο πολλές υποδομές κέντρων δεδομένων, οι οποίες θα πρέπει να είναι κατανεμημένες και πιο κοντά στους χρήστες ως απόρροια της βασικής απαίτησης πολλών υπηρεσιών πραγματικού χρόνου της τηλεϊατρικής, της επικοινωνίας ρομποτικών συστημάτων σε έξυπνα εργοστάσια, των αυτόνομων αυτοκινήτων για μείωση της καθυστέρησης και αύξηση της απόδοσης στη διακίνηση τεράστιου όγκου δεδομένων από και προς τους χρήστες. Για να γίνει κατανοητή η ανάγκη για κατανεμημένα και ιδιαίτερα ισχυρά κέντρα δεδομένων, ας αναλογιστούμε ότι ένα πλήρως αυτόνομο αυτοκίνητο παράγει 1 GB δεδομένων ανά δευτερόλεπτο που θα πρέπει να αποθηκευτούν και να γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας σε πραγματικό χρόνο. Η δε διαρκής διείσδυση της τεχνητής νοημοσύνης σε μεγάλο εύρος υπηρεσιών/εφαρμογών επιταχύνει την ραγδαία εξάπλωση των κέντρων δεδομένων και επιβάλλει διαρκή βελτίωση των ταχυτήτων μετάδοσης και επεξεργασίας.

 

Όλα τα παραπάνω εξηγούν γιατί η Ελλάδα έχει γίνει στις ημέρες μας ελκυστικός προορισμός για την κατασκευή νέων κέντρων δεδομένων. Η αλήθεια είναι ότι και στην ψηφιακή μετάβαση είμαστε «αιχμάλωτοι της γεωγραφίας» όπως εύστοχα έχει πει στα πρόσφατα βιβλία του ο Tim Marshall. Τα κατανεμημένα κέντρα δεδομένων είναι η λύση για την ικανοποίηση των απαιτήσεων μικρής καθυστέρησης και διακίνησης τεράστιου όγκου δεδομένων. Η Ελλάδα διασυνδέεται ήδη πολύ καλά με υποθαλάσσια καλώδια οπτικών ινών τόσο με Ευρώπη όσο και με Ασία, ενώ σχεδιάζονται νέες οδεύσεις για το προσεχές μέλλον. Πρακτικά όπως το λιμάνι του Πειραιά εξυπηρετεί τον κολοσσό Cosco στη μεταφορά προϊόντων έτσι και τα κέντρα δεδομένων στην Ελλάδα θα εξυπηρετήσουν τους μεγάλους κολοσσούς για τη μεταφορά δεδομένων, άρα την υλοποίηση των ψηφιακών υπηρεσιών με τη μέγιστη δυνατή απόδοση.  

 

3. Συγγενείς προκλήσεις της ψηφιακή μετάβασης – επόμενα βήματα

 

Με τη διαρκή εξάπλωση των κέντρων δεδομένων, πέρα από όσα θέτει και προσπαθεί να ρυθμίσει το πλαίσιο DSA-DMA, προκύπτουν νέα ζητήματα. Ένα σημαντικό θέμα που πρέπει να απασχολήσει τους ευρωπαϊκούς θεσμούς είναι η ενεργειακή κατανάλωση και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του ψηφιακού μετασχηματισμού. Μέχρι το 2030, τα κέντρα δεδομένων προβλέπεται να αντιπροσωπεύουν το 3,2% της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας εντός της ΕΕ, ένα άλμα 18,5% από το 2018. Το περιβαλλοντικό αποτύπωμα σχετίζεται και με τα απαιτητικά συστήματα ψύξης που καταναλώνουν πόσιμο νερό. Η Meta, για παράδειγμα, αναγκάστηκε να ματαιώσει επένδυσή της για τη δημιουργία τεράστιου κέντρου δεδομένων στην Ολλανδία, υπό την πίεση αντιδράσεων τοπικών ακτιβιστών στην πόλη Zeewolde των 26.000 κατοίκων, εξαιτίας της πρόσθετης ενεργειακής και περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ένεκα και της ενεργειακής κρίσης, είναι σε συζητήσεις για την εισαγωγή κανονισμών που ρυθμίζουν τη λειτουργία τους και σε αυτό το επίπεδο.

 

Μία άλλη πρόκληση της ψηφιακής μετάβασης, που σχετίζεται απόλυτα με την πρωτοβουλία DMA, είναι ότι σιγά-σιγά αποκλίνουμε από την αποστολή των κέντρων δεδομένων να λειτουργήσουν στο πρότυπο της «υποδομής ως υπηρεσίας» (infrastructure as a service). Η επικράτηση των μεγάλων παικτών μετατρέπει το cloud σε ένα περιβάλλον ιδιόκτητων (proprietary) συστημάτων. Άρα με αυτόν τον τρόπο προκρίνονται υπηρεσίες που παρέχονται μόνο στο δικό τους cloud. Δεν είναι τυχαίο ότι και στο επίπεδο της εκπαίδευσης-επιμόρφωσης των νέων μηχανικών λογισμικού οι μεγάλοι κολοσσοί έχουν επενδύσει στη διαμόρφωση ειδικών προγραμμάτων πιστοποίησης (π.χ. Amazon Certified Architect). Συνεπώς από το cloud της ελευθερίας μεταβαίνουμε στο cloud της δουλοπαροικίας όπως εύστοχα αναφέρει ο Peter Zaitsev, γνώστης και υποστηρικτής των ανοικτών τεχνολογιών. Η ελληνική πολιτεία δεν έχει επιδείξει επαρκή υποστήριξη των ανοικτών τεχνολογιών-προτύπων. Για παράδειγμα στο πρόγραμμα Ελλάδα 2.0 (Ταμείο Ανθεκτικότητας και Ανάπτυξης) ουκ ολίγοι διαγωνισμοί πρακτικά αποκλείουν εγχειρήματα ανοικτού λογισμικού προς όφελος κλειστών λύσεων, προκαλώντας και την παρέμβαση του Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ).

 

Η Ευρώπη κάνει μία πρώτη προσπάθεια να ρυθμίσει το αχανές τοπίο των ψηφιακών υπηρεσιών προς τη σωστή κατεύθυνση. Θα πρέπει όμως να γίνει αντιληπτό ότι δεν είναι η ρύθμιση το μόνο ζήτημα, αλλά και οι πολιτικές ενίσχυσης ανοικτών τεχνολογιών που στον πυρήνα τους αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της εξάρτησης από λύσεις συγκεκριμένων κολοσσών. Το οπλοστάσιο για τη σταδιακή αποδυνάμωση των τεχνολογικών κολοσσών περιλαμβάνει την επένδυση σε δημόσιες υποδομές κέντρων δεδομένων από τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αν μη τι άλλο είναι και ζήτημα ασφάλειας και ψηφιακής ανεξαρτησίας. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέδειξε πόσο σημαντικό είναι να διαθέτει η Ευρώπη αυτονομία σε κρίσιμες υποδομές και πόρους και οι ψηφιακές υποδομές (κέντρα δεδομένων, δίκτυα επικοινωνιών) είναι πολύ σημαντικές στο γεωπολιτικό επίπεδο. Σε μία εποχή μεγάλης ενεργειακής κρίσης και ανάγκης αναστροφής της κλιματικής αλλαγής, είναι επιτακτική ανάγκη η Ευρώπη να έχει κανονιστικό πλαίσιο για το πώς πρέπει να λειτουργεί ένα κέντρο δεδομένων στη λογική της υιοθέτησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

 

Το ζήτημα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, της ιδιωτικότητας και της προστασίας της κοινωνίας από τη χειραγώγηση είναι τεράστιο, οπότε η επί της ουσίας ενεργοποίηση του πλαισίου DSA-DMA είναι σημαντική. Θα πρέπει να αναδειχθεί ότι δεν είναι ακόμα κατανοητό πώς εφαρμόζεται το πλαίσιο DSA-DMA σε συνδυασμό με τις εθνικές νομοθεσίες και ποιες ανεξάρτητες αρχές θα αναλάβουν την εφαρμογή τους. Ο Γερμανικός Ομοσπονδιακός Δικηγορικός Σύλλογος σημειώνει ότι το DMA δεν διευκρινίζει τη διάκριση μεταξύ του εθνικού δικαίου, του δικαίου του ανταγωνισμού και του δικαίου των θεμιτών συναλλαγών και ότι οι κανόνες επιβολής δεν είναι σαφείς. Συνεπώς τώρα αρχίζουν τα δύσκολα σε ό,τι αφορά την πραγματική εφαρμογή του πλαισίου DMA-DSA.

Β’ ΜΕΡΟΣ

 

ΟΙ ΝΕΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΩΝ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΠΛΑΤΦΟΡΜΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ DSA ΚΑΙ ΤΟ DMA ΚΑΙ ΠΩΣ (ΙΣΩΣ) ΘΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΤΙΣ ΖΩΕΣ ΜΑΣ;

Χρήστος Ζαγγανάς,

Δικηγόρος, μέλος της οργάνωσης Homo Digitalis

Η σημασία των ψηφιακών τεχνολογιών και η επιρροή τους σε διάφορους τομείς της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής σήμερα είναι αδιαμφισβήτητη. Η ραγδαία ανάπτυξη και η εξάπλωση της δημοτικότητας και της χρήσης του διαδικτύου, και των υπηρεσιών και τεχνολογιών που βασίζονται σε αυτό, τα τελευταία χρόνια (ή και δεκαετίες) έχουν αλλάξει δραματικά και μόνιμα τον τρόπο που ζούμε.

 

Δεν είναι τυχαίο πως, σύμφωνα με την Eurostat, το 90% των Ευρωπαίων πολιτών, ηλικίας από 16 έως 74 ετών, έκανε χρήση του internet τουλάχιστον μία φορά εντός του 4ου τετραμήνου του 2022, ενώ εντός του 2022 το ποσοστό των Ευρωπαίων που χρησιμοποίησαν το διαδίκτυο για να αγοράσουν προϊόντα και υπηρεσίες ανήλθε στο 68%. Οι ψηφιακές τεχνολογίες αποτελούν πλέον ουσιαστικό μέρος της εργασίας, της εκπαίδευσης, της ψυχαγωγίας, των κοινωνικών μας επαφών, της επιχειρηματικότητας, και των αγορών και διευκολύνουν την πρόσβαση στα πάντα, από την υγειονομική περίθαλψη και την ενημέρωση μέχρι τον πολιτισμό και την εργασία.

 

Η ραγδαία ανάπτυξη και ενσωμάτωση αυτών των τεχνολογιών, τόσο στην επιχειρηματικότητα όσο και στην καθημερινότητα, αναμφίβολα μας παρέχει πολλές ωφέλειες. Ωστόσο, θα πρέπει να έχουμε επίγνωση και να αναγνωρίσουμε και τις αρνητικές πτυχές αυτού του μεγάλου τεχνολογικού και κοινωνικού μετασχηματισμού. Φαινόμενα όπως η εξάπλωση εκστρατειών παραπληροφόρησης, οι συχνές επιθέσεις κυβερνοασφάλειας με σκοπό την κλοπή εμπορικών ή και προσωπικών δεδομένων, η άκριτη και -πολλές φορές- καταχρηστική επεξεργασία προσωπικών και «μεγάλων δεδομένων» (big data) από εταιρείες τεχνολογίας για εμπορικούς σκοπούς, η αύξηση των περιστατικών διαδικτυακής απάτης και οι συνεχείς απόπειρες των τεχνολογικών κολοσσών να εκμεταλλευτούν τη θέση ισχύος τους είτε για να ισχυροποιήσουν περαιτέρω τη θέση τους στην αγορά είτε για να ελέγξουν τον δημόσιο διάλογο, παρατηρούνται όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια.

 

Αναγνωρίζοντας όλα τα ανωτέρω, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε το 2021 το φιλόδοξο στρατηγικό σχέδιό της για την ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας και τον μετασχηματισμό των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων έως το έτος 2030, με τίτλο «Ψηφιακή Δεκαετία» (Digital Decade), με το οποίο τίθενται στόχοι ανάπτυξης, καινοτομίας και υιοθέτησης των ψηφιακών τεχνολογιών, που θα πρέπει να επιτευχθούν με τρόπο που εξασφαλίζει την προστασία των υφιστάμενων και την παροχή νέων δικαιωμάτων και ελευθεριών στους χρήστες των ψηφιακών τεχνολογιών και υπηρεσιών. Ένα από τα μέσα επίτευξης των μακροπρόθεσμων αυτών στόχων είναι και η θέσπιση νέων πολιτικών και νομοθετημάτων που αφορούν ζητήματα σχετικά με τις νέες τεχνολογίες.

 

Είναι άλλωστε πλέον γνωστό ότι η ραγδαία ανάπτυξη των προαναφερόμενων ψηφιακών τεχνολογιών βρίσκεται, εδώ και χρόνια, σε πλήρη αντίθεση με το απαρχαιωμένο νομικό πλαίσιο το οποίο καλούνται οι νομικοί να χρησιμοποιήσουν για να λύσουν τα ζητήματα που άπτονται των τεχνολογιών αυτών. Τα πρώτα χρόνια ανάπτυξης του internet αυτή η έλλειψη σαφών και ειδικών κανόνων δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για την ραγδαία ανάπτυξη της καινοτομίας και της τεχνολογίας, όμως, εδώ και αρκετά χρόνια, είναι σαφές πως πολλές από τις ψηφιακές τεχνολογίες και τους παγκόσμιους τεχνολογικούς κολοσσούς (“Big Tech”) έχουν πλέον αναπτυχθεί σε σημείο που να απαιτεί την ύπαρξη ειδικών κανόνων δικαίου για την ρύθμιση των σχετικών τεχνολογιών και αγορών.

 

Τα τελευταία χρόνια, και ιδίως μετά το 2016 και την ψήφιση του Γενικού Κανονισμού για την Προστασία των Δεδομένων (GDPR), η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ενεργό και πρωταγωνιστικό ρόλο στη δημιουργία νομοθετημάτων και ρυθμιστικών κειμένων που έχουν ως σκοπό τη ρύθμιση διάφορων πτυχών της αλληλεπίδρασης των πολιτών και των επιχειρήσεων με τις νέες τεχνολογίες και το internet. Κανόνες που αφορούν ζητήματα όπως την προστασία των προσωπικών δεδομένων, την κυβερνοασφάλεια, τις πωλήσεις μέσω διαδικτύου, τη ρύθμιση των ψηφιακών αγορών και των ψηφιακών πλατφορμών έχουν ήδη ψηφιστεί ή και τεθεί σε εφαρμογή, ενώ σειρά νομοθετημάτων για τη ρύθμιση περαιτέρω ζητημάτων όπως η ανοιχτή και δίκαιη πρόσβαση στα ψηφιακά δεδομένα και η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων κατά την ανάπτυξη συστημάτων και τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, είναι ήδη υπό διαβούλευση. Η υιοθέτηση αυτών των κανόνων και η συνολική διάθεση της ΕΕ να είναι η πρώτη παγκόσμια «δύναμη» που παράγει συνεκτικούς κανόνες δικαίου ως προς τις ψηφιακές αγορές και τεχνολογίες, σε συνδυασμό με την εμπορική σημασία των ευρωπαϊκών αγορών για την παγκόσμια οικονομία, οδηγούν σταδιακά πολλές άλλες χώρες παγκοσμίως στο να υιοθετούν κανόνες, παρόμοιους με αυτούς που εκάστοτε εισάγονται από την ΕΕ, για τη ρύθμιση των ίδιων ζητημάτων. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, ακούγεται πλέον συχνά η άποψη ότι οι ΗΠΑ εξάγουν τεχνολογία και η ΕΕ «εξάγει» νόμους και ρυθμιστικούς κανόνες για να ελέγξει αυτήν την τεχνολογία.

 

Στο παρόν κείμενο, θα γίνει μία πρώτη αναφορά στις διατάξεις, και τις πιθανές αλλαγές που θα φέρουν στη ζωή των χρηστών, δύο προσφάτως ψηφισθέντα νομοθετήματα της ΕΕ, τα οποία επιχειρούν τόσο να ρυθμίσουν τις ψηφιακές πλατφόρμες και ενδιάμεσες υπηρεσίες, παρέχοντας αυξημένα δικαιώματα στους χρήστες τους, όσο και να περιορίσουν την κατάχρηση της δύναμης των παγκόσμιων τεχνολογικών κολοσσών εισάγοντας ειδικούς κανόνες ρύθμισης των ψηφιακών αγορών. Πρόκειται για την «Πράξη για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες» και για την «Πράξη για τις Ψηφιακές Αγορές» αντίστοιχα.

 

Πριν εξετάσουμε το περιεχόμενο των δύο νέων Κανονισμών, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι στο πεδίο εφαρμογής των νέων Κανονισμών δεν εμπίπτουν μόνο επιχειρήσεις και πλατφόρμες που είναι εγκατεστημένες στην ΕΕ, αλλά και επιχειρήσεις και πλατφόρμες που δεν είναι εγκατεστημένες στην Ένωση αλλά παρέχουν υπηρεσίες σε τελικούς χρήστες που είναι πολίτες της Ένωσης ή βρίσκονται εντός της επικράτειάς της.  Με αυτό τον τρόπο επιχειρείται, όπως ακριβώς συνέβη και με τον GDPR, η ισχύς των νέων Κανονισμών να μην είναι απλά πανευρωπαϊκή αλλά, στην πράξη, παγκόσμια.

1. Η ΠΡΑΞΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ – DIGITAL SERVICES ACT (DSA)

 

1.1. Πως γεννήθηκε η ανάγκη και ποιος είναι ο σκοπός του DSA;

 

Ένας εκ των ακρογωνιαίων λίθων της ανάπτυξης και της καινοτομίας στο internet υπήρξε η αρχή πως οι πάροχοι υπηρεσιών και υποδομών που απλώς μεταδίδουν την πληροφορία μέσω του (δια)δικτύου, δεν φέρουν ευθύνη για το περιεχόμενο αυτών των επικοινωνιών/αρχείων. Αν για παράδειγμα ένας χρήστης του internet χρησιμοποιήσει είτε έναν πάροχο internet είτε ένα site ή μια πλατφόρμα για να «ανεβάσει» ή να διαβιβάσει περιεχόμενο το οποίο είναι παράνομο, η ευθύνη για το παράνομο αυτό περιεχόμενο αναζητείται μόνο από τον χρήστη που ανέβασε το περιεχόμενο και όχι στον πάροχο του internet ή της πλατφόρμας/site, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τη διαβίβασή του. Αυτή η αρχή θεσμοθετήθηκε, ήδη από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του διαδικτύου, με σκοπό την μη υπέρμετρη επιβάρυνση των παρόχων των ενδιάμεσων αυτών υπηρεσιών με ρυθμιστικά κόστη, τον μη υπέρμετρο περιορισμό του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης και την υποστήριξη της καινοτομίας και της ανάπτυξης ιδεών στον ψηφιακό κόσμο. Η παραπάνω εξαίρεση των παρόχων ενδιάμεσων υπηρεσιών από την ευθύνη για το περιεχόμενο των πληροφοριών που μεταδίδονται μέσω των υπηρεσιών τους έχει ήδη θεσμοθετηθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο από το 2000, μέσω της οδηγίας 2000/31/ΕΚ. Σήμερα όμως, οι δυνατότητες που είναι διαθέσιμες στους παρόχους ενδιάμεσων υπηρεσιών και ο βαθμός ελέγχου που μπορούν να ασκήσουν στο περιεχόμενο που μεταφέρουν έχουν σαφώς αυξηθεί σε σχέση με πριν από είκοσι τρία χρόνια. Επιπλέον, οι ενδιάμεσες υπηρεσίες -μεταξύ των οποίων και οι ψηφιακές πλατφόρμες- χρησιμοποιούνται πλέον από τεράστιο αριθμό χρηστών είτε για προσωπικούς είτε για επαγγελματικούς λόγους, με αποτέλεσμα να μην είναι ούτε συνετό ούτε να προσφέρει ασφάλεια δικαίου το να συνεχίσει να επαφίεται η διαχείριση του περιεχομένου αυτών των υπηρεσιών αποκλειστικά με όρους χρήσης και συμβατικές ρήτρες που συντάσσονται και εφαρμόζονται εθελοντικά και μονομερώς από τον εκάστοτε πάροχο μίας τέτοιας υπηρεσίας.

 

Ως απάντηση στα παραπάνω θέματα και φαινόμενα, ψηφίστηκε πρόσφατα η Πράξη για τις Ψηφιακές Αγορές ή αλλιώς DSA, η οποία ετέθη εν μέρει σε εφαρμογή από τις 16 Νοεμβρίου 2022 και θα τεθεί σε πλήρη εφαρμογή έως τις 17 Φεβρουαρίου 2024. Στόχος του DSA είναι να θέσει σαφείς κανόνες για τη λειτουργία των ψηφιακών πλατφορμών και την προστασία των χρηστών και των βασικών τους δικαιωμάτων στο διαδίκτυο. Οι κανόνες επικεντρώνονται στη ρύθμιση των ενδιάμεσων υπηρεσιών, που είναι ένας όρος που δεν αναφέρεται μόνο τις επιγραμμικές πλατφόρμες (social media, online marketplaces, app stores κ.λπ.), αλλά και σε παρόχους υπηρεσιών διαδικτύου και υπηρεσίες φιλοξενίας ιστοσελίδων. Μια σημαντική πτυχή του DSA είναι ότι οι εφαρμοστέοι κανόνες για τις διάφορες ψηφιακές υπηρεσίες δεν εφαρμόζονται οριζόντια σε όλα τα είδη παρόχων ενδιάμεσων υπηρεσιών. Οι αυστηρότεροι κανόνες θα ισχύουν μόνο για τις πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες και μηχανές αναζήτησης, οι οποίες χρησιμοποιούνται από τουλάχιστον 10% του πληθυσμού της ΕΕ, δηλαδή περίπου 45 εκατομμύρια άτομα. Αυτό αφορά τις υπηρεσίες που διαχειρίζεται, για παράδειγμα, η Amazon, η Google, ή η Meta. Από εκεί και πέρα, οι υποχρεώσεις είναι σταδιακά μειωμένες για τους παρόχους απλών επιγραμμικών πλατφορμών, τους παρόχους υπηρεσιών hosting, και τις λοιπές κατηγορίες ενδιάμεσων υπηρεσιών. Μάλιστα, πολλοί από τους νέους κανόνες δεν θα έχουν εφαρμογή στις μικρές επιχειρήσεις, προκειμένου να προωθηθεί η καινοτομία και οι επενδύσεις.

 

Για να πετύχει τον παραπάνω στόχο, το νέο νομοθέτημα: 

α. τροποποιεί το πλαίσιο υπό όρους απαλλαγής των παρόχων ενδιάμεσων υπηρεσιών από την ευθύνη τους για το περιεχόμενο, αυξάνοντας σε κάποιες περιπτώσεις την ευθύνη και τις υποχρεώσεις τους ως προς το παράνομο περιεχόμενο

β. θεσμοθετεί ειδικές υποχρεώσεις δέουσας επιμέλειας προσαρμοσμένες σε ορισμένες ειδικές κατηγορίες ενδιάμεσων υπηρεσιών, όπως οι πλατφόρμες ή οι επιγραμμικές αγορές (online marketplaces)

γ. θεσμοθετεί κανόνες σχετικά με την σύσταση αρμόδιων εποπτικών αρχών και την επιβολή κυρώσεων για την παραβίαση των παραπάνω κανόνων.

Εισάγοντας τις σχετικές υποχρεώσεις για τους παρόχους των ψηφιακών υπηρεσιών, το DSA δημιουργεί ταυτόχρονα και κάποια νέα ψηφιακά δικαιώματα για τους χρήστες των ενδιάμεσων υπηρεσιών και των επιγραμμικών αγορών.

 

1.2. Βασικοί πυλώνες υποχρεώσεων

 

Οι υποχρεώσεις, που εισάγονται μέσω του DSA, θα μπορούσαν να ταξινομηθούν στους εξής βασικούς πυλώνες:

 

Α. Κανόνες σχετικά με το παράνομο περιεχόμενο και τον έλεγχο του περιεχομένου (Content Moderation)

Η ύπαρξη σαφών, διαφανών και δίκαιων κανόνων ελέγχου περιεχομένου έχει γίνει πλέον επιτακτική ανάγκη για τους χρήστες των ενδιάμεσων υπηρεσιών τόσο γιατί μία αβάσιμη απόφαση μιας πλατφόρμας που εμποδίζει την πρόσβαση, διακόπτει τη δυνατότητα οικονομικής αξιοποίησης (demonetization), ή διαγράφει το περιεχόμενο ενός χρήστη της πλατφόρμας, μπορεί να περιορίσει υπέρμετρα και άδικα το δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης και την οικονομική δραστηριότητα του χρήστη όσο και γιατί είναι σαφές πως θα πρέπει να βρεθούν τρόποι να περιοριστούν τα φαινόμενα παραπληροφόρησης, ψευδούς πληροφόρησης και χειραγώγησης των χρηστών του διαδικτύου.

Σε αυτό το πλαίσιο, το DSA προβλέπει την κατ’ αρχήν υποχρέωση των παρόχων ενδιάμεσων υπηρεσιών για άμεση απόσυρση τυχόν παράνομου περιεχομένου από την υπηρεσία που παρέχουν. Ως παράνομο περιεχόμενο ορίζεται «κάθε πληροφορία η οποία, από μόνη της ή σε σύνδεση με μια δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένης της πώλησης προϊόντων ή της παροχής υπηρεσιών, δεν συμμορφώνεται με το ενωσιακό δίκαιο ή το δίκαιο οποιουδήποτε κράτους μέλους, ανεξάρτητα από το ακριβές αντικείμενο ή τη φύση του δικαίου αυτού».

 

Επίσης, εισάγονται υποχρεώσεις τήρησης ευκόλως προσβάσιμων μηχανισμών ειδοποίησης και δράσης, τους οποίους θα μπορούν να χρησιμοποιούν οι τελικοί χρήστες για να υποβάλουν αναφορές σχετικά με παράνομο περιεχόμενο. Επιπλέον, οι πάροχοι επιγραμμικών πλατφορμών θα πρέπει να παρέχουν σαφή και αναλυτική αιτιολόγηση των αποφάσεών τους σχετικά με την αφαίρεση ή τον περιορισμό του περιεχομένου στους θιγόμενους χρήστες καθώς και τη δυνατότητα πρόσβασης τόσο σε εσωτερικό σύστημα διαχείρισης καταγγελιών όσο και σε εξωδικαστική επίλυση διαφορών από πιστοποιημένο ανεξάρτητο φορέα.

 

Τέλος, θεσμοθετείται σαφής μηχανισμός για τον τρόπο που οι πάροχοι ενδιάμεσων υπηρεσιών θα πρέπει να συμμορφώνονται με εντολές αρμόδιων δημόσιων αρχών που αφορούν τη διαγραφή και παροχή πληροφοριών σχετικά με παράνομο περιεχόμενο.

Β. Κανόνες σχετικά με την Επιγραμμική Διαφήμιση

Εισάγεται σειρά κανόνων που αφορά τη σαφή σήμανση των διαφημίσεων και την αυξημένη διαφάνεια ως προς το ποιος διαφημίζεται και το ποιος έχει πληρώσει για τη διαφήμιση. Εισάγονται απαγορεύσεις ως προς τη χρήση συγκεκριμένων κατηγοριών προσωπικών δεδομένων για σκοπούς διαφήμισης.

Γ. Ηλεκτρονικό Εμπόριο/Επιγραμμικές Αγορές

Εισάγονται κανόνες ως προς την υποχρέωση των παρόχων επιγραμμικών αγορών προς τήρηση συγκεκριμένων κανόνων δέουσας επιμέλειας σε ό,τι αφορά τους εμπόρους/πωλητές που δέχονται στην πλατφόρμα τους. Εισάγονται επίσης υποχρεώσεις ενημέρωσης των καταναλωτών για τυχόν παράνομα προϊόντα τα οποία οι τελευταίοι αγόρασαν χωρίς να το ξέρουν. Οι συγκεκριμένοι κανόνες αποσκοπούν στη μείωση των φαινομένων διαδικτυακής απάτης των καταναλωτών από κακόπιστους «εμπόρους».

Δ. Αυξημένη Διαφάνεια & Εκτίμηση Κινδύνων

Τέλος, εισάγεται σειρά κανόνων διαφάνειας που αφορούν τόσο τους όρους χρήσης και παροχής της εκάστοτε υπηρεσίας ή πλατφόρμας όσο και τους μηχανισμούς διαχείρισης περιεχομένου, τα  αυτοματοποιημένα συστήματα συστάσεών τους (recommender systems) και τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και αυτοματοποιημένων αποφάσεων κατά την παροχή των υπηρεσιών τους στους χρήστες.

Οι πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες υπάγονται σε υποχρέωση διεξαγωγής ετήσιας Εκτίμησης Κινδύνων σχετικά με το πώς μπορεί η παροχή των υπηρεσιών τους, το επιχειρηματικό τους μοντέλο και η χρήση των συστημάτων τους να επηρεάσουν τα δικαιώματα και της ελευθερίες των τελικών χρηστών τους. Η παραπάνω εκτίμηση θα πρέπει να λαμβάνει υπόψιν τις πιθανές επιπτώσεις σε μία σειρά δικαιωμάτων που εκτείνονται από τα δικαιώματα των ανηλίκων και τις επιπτώσεις του περιεχομένου της πλατφόρμας στον πολιτικό διάλογο, μέχρι το δικαίωμα της ιδιωτικότητας & της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, τα δικαιώματα των καταναλωτών, τα δικαιώματα ελευθερίας της έκφρασης και της πληροφόρησης, αλλά και κινδύνους που σχετίζονται με την παραπληροφόρηση. Επίσης, οι πολύ μεγάλες πλατφόρμες οφείλουν πλέον να υπάγονται σε ετήσιους ανεξάρτητους ελέγχους από ανεξάρτητους ελεγκτές, ως προς την εκ μέρους τους τήρηση των υποχρεώσεων που προβλέπονται στον DSA.

Ε. Εσωτερικές Υπηρεσίες Συμμόρφωσης

Κατ’ αντιστοιχία με την υποχρέωση ύπαρξης του Υπεύθυνου Προστασίας Δεδομένων (DPO) του GDPR, οι πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες και μηχανές αναζήτησης οφείλουν πλέον να συστήνουν και να διατηρούν εσωτερική ανεξάρτητη υπηρεσία συμμόρφωσης που θα παρακολουθεί τη συμμόρφωση της πλατφόρμας ή της μηχανής αναζήτησης με τις διατάξεις του DSA και θα συμβουλεύει σχετικά τη διοίκησή της. Η υπηρεσία θα πρέπει να αποτελείται από έναν ή περισσότερους υπεύθυνους συμμόρφωσης, να έχει επιχειρησιακή ανεξαρτησία, να έχει επαρκείς εξουσίες, πόρους και κύρος για να επιτελέσει το έργο της και να έχει απευθείας πρόσβαση στο ανώτατο διοικητικό όργανο του παρόχου της πλατφόρμας/μηχανής αναζήτησης.

2. Η ΠΡΑΞΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ – DIGITAL MARKETS ACT (DMA)

2.1. Πως γεννήθηκε η ανάγκη και ποιος είναι ο σκοπός του DMA;

Η ελεύθερη λειτουργία της ενιαίας αγοράς και η τήρηση συνθηκών υγιούς ανταγωνισμού αποτελούν εδώ και δεκαετίες τον πυρήνα του Ευρωπαϊκού Δικαίου Ελεύθερου Ανταγωνισμού, οι βασικές διατάξεις του οποίου εντοπίζονται διαχρονικά στα άρθρα 101 έως 109 ΣΛΕΕ, τα οποία προβλέπουν τους βασικούς κανόνες απαγόρευσης των αντιανταγωνιστικών συμπράξεων, και της κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης, καθώς και τους κανόνες ρύθμισης των  κρατικών ενισχύσεων. Επίσης, τυγχάνουν εφαρμογής οι διατάξεις του Κανονισμού 139/2004 ως προς τις συγκεντρώσεις επιχειρήσεων.

 

Όμως, η εφαρμογή των ανωτέρω κανόνων στις ψηφιακές αγορές έχει αποδειχθεί πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις κατά τόπους αρμόδιες αρχές, καθώς τα επιχειρηματικά μοντέλα και τα εργαλεία ανταγωνισμού που χρησιμοποιούνται στις αγορές τεχνολογίας είναι αρκετά διαφορετικά από τα αντίστοιχα μοντέλα και εργαλεία που χρησιμοποιούνται κατά τον ανταγωνισμό των επιχειρήσεων στις παραδοσιακές αγορές. Παράγοντες όπως η συλλογή και η επεξεργασία των big data και τα αποτελέσματα δικτύου μπορούν να επηρεάσουν τον ανταγωνισμό στις ψηφιακές αγορές με τρόπο που δεν μπορούσαν να προβλέψουν οι αρμόδιες αρχές ανταγωνισμού κατά τα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης των επιχειρηματικών μοντέλων της ψηφιακής αγοράς και οικονομίας.

Σήμερα, ένας μικρός αριθμός επιχειρήσεων/τεχνολογικών κολοσσών ελέγχουν ή ασκούν σημαντική επιρροή τόσο στη μορφή όσο και στην κατεύθυνση που παίρνει η ψηφιακή οικονομία. Οι συγκεκριμένες επιχειρήσεις έχουν θέσεις και ισχύ που προσομοιάζουν πολλές φορές σε μονοπώλια ή ολιγοπώλια, απειλώντας έτσι τις καινοτόμες μικρές επιχειρήσεις. Επιπλέον, πολλές μικρότερες επιχειρήσεις και αυτοαπασχολούμενοι εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό, ως προς τη δυνατότητα παροχής προϊόντων/υπηρεσιών ή και επικοινωνίας με τους πελάτες τους, από τη δυνατότητα χρήσης των πλατφορμών που παρέχουν οι προαναφερόμενες εταιρείες του big tech. Με αυτόν τον τρόπο, οι μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες, μετατρέπονται συχνά σε «πύλες» που επιτρέπουν την επαφή ή και τη συναλλαγή άλλων επιχειρήσεων με τους τελικούς χρήστες. Ο έλεγχος των μεγάλων πλατφορμών επί των συγκεκριμένων «πυλών» εισόδου και πρόσβασης στον ανταγωνισμό των ψηφιακών αγορών, οδήγησε στη δημιουργία του όρου «Ψηφιακός Πυλωρός» ή «Digital Gatekeeper» για τον χαρακτηρισμό των συγκεκριμένων εταιρειών/πλατφορμών.

Παρά το γεγονός ότι το παραδοσιακό δίκαιο ανταγωνισμού έχει προσαρμοστεί σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια, όπως αποδεικνύεται και από σειρά αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των Ευρωπαϊκών Δικαστηρίων της τελευταίας δεκαετίας, στις εμπορικές πρακτικές των ψηφιακών γιγάντων και των Gatekeepers, με αποτέλεσμα να μπορεί να τιμωρήσει πολύ συχνά τις αντιανταγωνιστικές πρακτικές και αποφάσεις αυτών των επιχειρήσεων, οι μικρότερες επιχειρήσεις που ανταγωνίζονται τις εταιρείες του  big tech ή χρησιμοποιούν τις πολύ μεγάλες πλατφόρμες των εταιρειών αυτών για την επιχειρηματική τους δραστηριότητα, βρίσκονται σχεδόν καθημερινά αντιμέτωπες με πρακτικές που στρεβλώνουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό στην ψηφιακή αγορά. Μάλιστα, έχουμε πλέον σαφή εικόνα για τον τρόπο που ο ανταγωνισμός στις ψηφιακές αγορές μπορεί να βάλλεται ανεπανόρθωτα λόγω των δυνατοτήτων που δίνουν κάποια στοιχεία των digital business models σε επιχειρήσεις που έχουν αποκτήσει θέση Gatekeeper σε κάποια αγορά. Εντοπίζοντας όλους αυτούς τους παράγοντες, το DMA έρχεται ως ένα νομοθέτημα που εισάγει επιπλέον ειδικούς ρυθμιστικούς κανόνες που αφορούν ειδικά του ψηφιακούς πυλωρούς και εφαρμόζονται σε αυτούς προληπτικά, και όχι  κατασταλτικά και εκ των υστέρων, σε αντίθεση με τους κανόνες του παραδοσιακού δικαίου ανταγωνισμού.

Συνεπώς, το DMA είναι ένα ειδικό νομοθέτημα που αποσκοπεί στην διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς μέσω κανόνων δίκαιης πρόσβασης στις ψηφιακές αγορές όπου δραστηριοποιούνται πυλωροί (gatekeepers) και έρχεται να λειτουργήσει συμπληρωματικά και παράλληλα με τους λοιπούς κανόνες του Δικαίου Ανταγωνισμού.

2.2. Ποιοι είναι οι πυλωροί;

Η λίστα με τις επιχειρήσεις που είναι πυλωροί, ορίζεται και δημοσιεύεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Τα κριτήρια για να οριστεί μια επιχείρηση ως πυλωρός είναι τα εξής:

Α. Θα πρέπει να παρέχει βασική υπηρεσία πλατφόρμας η οποία αποτελεί σημαντική πύλη για να συνδέονται επαγγελματίες χρήστες με τελικούς χρήστες.

Στον ορισμό του DMA για τη «βασική υπηρεσία πλατφόρμας» εμπίπτει το σύνολο των διάφορων ειδών επιγραμμικών πλατφορμών που χρησιμοποιείται σήμερα. Η λίστα περιλαμβάνει τις επιγραμμικές υπηρεσίες διαμεσολάβησης, τις μηχανές αναζήτησης, τα social media, τις πλατφόρμες διαμοιρασμού βίντεο (π.χ. youtube), λειτουργικά συστήματα, browsers, virtual assistants, τις υπηρεσίες cloud, τις υπηρεσίες επιγραμμικής διαφήμισης, και τις υπηρεσίες διαπροσωπικών επικοινωνιών ανεξαρτήτως αριθμών (π.χ. whatsapp, signal κ.λπ.).

1. Θα πρέπει να έχει σημαντικό αντίκτυπο στη σχετική αγορά.

Γ. Θα πρέπει να κατέχει παγιωμένη και σταθερή θέση στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της ή να αναμένεται ότι θα κατέχει τέτοια θέση στο εγγύς μέλλον.

Μία επιχείρηση τεκμαίρεται πως είναι πυλωρός όταν έχει κύκλο εργασιών στην ΕΕ ίσο ή μεγαλύτερο από 7,5 τρισεκατομμύρια ευρώ και έχει τουλάχιστον 45 εκατομμύρια εγγεγραμμένους μηνιαίους ενεργούς χρήστες και 10.000 ετήσιους ενεργούς επαγγελματίες χρήστες οι οποίοι βρίσκονται ή είναι εγκατεστημένοι στην ΕΕ.

2.3. Ενδεικτικές υποχρεώσεις των πυλωρών

Οι υποχρεώσεις των πυλωρών εκτείνονται τόσο προς τους τελικούς χρήστες όσο και σε δυνητικούς ανταγωνιστές των πυλωρών και περιλαμβάνουν ενδεικτικά:

• Υποχρεώσεις ως προς την παροχή της δυνατότητας αποστολής προσφορών και σύναψης συμφωνιών, μεταξύ επαγγελματιών χρηστών και τελικών χρηστών, μέσω της πλατφόρμας, χωρίς άσκηση ελέγχου επί των όρων αυτών των συμφωνιών.
• Απαγόρευση πρακτικών «bundling» μεταξύ επιπλέον υπηρεσιών του πυλωρού ως προϋπόθεση της πρόσβασης τελικών χρηστών ή επαγγελματιών χρηστών στην υπηρεσία
• Υποχρεώσεις παροχής διαφανούς ενημέρωσης, ως προς τα οικονομικά στοιχεία των διαφημίσεων, σε διαφημιζόμενους και εκδότες.
• Απαγόρευση χρήσης μη δημόσιων δεδομένων, που συλλέχθηκαν κατά τη χρήση της πλατφόρμας από επαγγελματίες χρήστες, στα πλαίσια ανταγωνισμού με τους τελευταίους.
• Υποχρεώσεις δυνατότητας πρόσβασης σε και διαλειτουργικότητας με εφαρμογές λογισμικού και καταστημάτων τρίτων παρόχων.
• Υποχρεώσεις προτροπής των τελικών χρηστών προς αλλαγή των προεπιλεγμένων ρυθμίσεων λειτουργικών συστημάτων
• Απαγόρευση εφαρμογής ευνοϊκότερων όρων ως προς την κατάταξη και την ευρετηρίαση (search and promoted results)
• Παροχή πρόσβασης σε συγκεκριμένα εργαλεία και στοιχεία του πυλωρού προς επαγγελματίες χρήστες
• Απαγόρευση της χρήσης προσωπικών δεδομένων για συγκεκριμένους σκοπούς επεξεργασίας, χωρίς τη ρητή και ειδική συγκατάθεση του τελικού χρήστη ως προς αυτό.

3. ΤΙ ΘΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΕΛΙΚΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ/ΠΛΑΤΦΟΡΜΩΝ;

Στον βαθμό που τα νέα νομοθετήματα θα εφαρμοστούν σωστά, οι τελικοί χρήστες θα αρχίσουν σύντομα να παρατηρούν τις εξής αλλαγές στον τρόπο που αλληλεπιδρούν με τις ψηφιακές υπηρεσίες που χρησιμοποιούν και θα έχουν τα εξής νέα δικαιώματα ως προς αυτές:

• Το τέλος των dark patterns:

Ο όρος “Dark Pattern” ή «Σκοτεινό μοτίβο» μπορεί να ακούγεται μυστηριώδης. Ωστόσο, πρόκειται απλά για μία έννοια που περιγράφει μία κατηγορία σχεδιαστικών επιλογών που χρησιμοποιούνται σε ιστοσελίδες και εφαρμογές για να παραπλανήσουν τον χρήστη ή να τον ωθήσουν υποσυνείδητα στο να προχωρήσει σε πράξεις και αποφάσεις που δεν λαμβάνονταν ελεύθερα και συνειδητά.
Μερικά παραδείγματα σκοτεινών μοτίβων είναι τα εξής:

α. Αυτόματη συνέχιση μίας συνδρομής σε ηλεκτρονική υπηρεσία η οποία δεσμεύει τον χρήστη σε μακροχρόνιες υποχρεώσεις μετά τη λήξη της περιόδου δωρεάν δοκιμής (free trial).

β. Καταστάσεις κατά τις οποίες η εγγραφή για τη λήψη μιας υπηρεσίας είναι πολύ πιο εύκολη από ό,τι ο τερματισμός της.

γ. Παραπλανητικά ή και ψευδή μηνύματα σε ηλεκτρονικά καταστήματα σχετικά με τη διαθεσιμότητα των προϊόντων τα οποία αποσκοπούν στην δημιουργία εντύπωσης στον καταναλωτή πως αν δεν ενεργήσει άμεσα, το προϊόν δεν θα είναι διαθέσιμο (π.χ. «μόνο 2 προϊόντα με αυτόν τον κωδικό απομένουν στην ιστοσελίδα μας!»)

δ. Σχεδιαστικές επιλογές σε χρώματα ή σχέδια που αποσκοπούν στην αποδοχή από τον χρήστη cookies ή στην παροχή συγκατάθεσης για επεξεργασία προσωπικών δεδομένων.

Αν και η χρήση των dark patterns ήδη απαγορευόταν ως προς τα ζητήματα των cookies και των προσωπικών δεδομένων, το DSA εισάγει οριζόντια απαγόρευση χρήσης των dark patterns. Συνεπώς, οι τελικοί χρήστες θα παρατηρήσουν σημαντική μείωση της χρήσης τέτοιων πρακτικών όταν χρησιμοποιούν επιγραμμικές πλατφόρμες στο μέλλον.

• Αυξημένη διαφάνεια στη διαφήμιση και στους όρους χρήσης:

Οι χρήστες θα αρχίσουν να παρατηρούν πως οι πλατφόρμες θα αλλάζουν τους όρους χρήσης τους, παρέχοντας πολύ πιο σαφείς πληροφορίες ως προς τον τρόπο που λειτουργεί η πλατφόρμα και τις τεχνολογίες/συστήματα που χρησιμοποιούνται από αυτή.

Επίσης, σε όλες τις διαφημίσεις, ο χρήστης θα βλέπει τόσο ρητή σήμανση για το γεγονός πως το συγκεκριμένο μήνυμα αποτελεί διαφήμιση όσο και αναλυτικές πληροφορίες για τον λόγο για τον οποίο η συγκεκριμένη διαφήμιση εμφανίστηκε στον συγκεκριμένο χρήστη, αλλά και για το ποιος είναι ο διαφημιζόμενος και ποιος πλήρωσε για την διαφήμιση.

• Αυξημένο επίπεδο προστασίας των προσωπικών δεδομένων:

Οι χρήστες των επιγραμμικών πλατφορμών θα ξέρουν πως οι ειδικές κατηγορίες προσωπικών τους δεδομένων (υγείας, θρησκείας κ.ά.), καθώς και τα δεδομένα που ανήκουν στα ανήλικα τέκνα τους δεν θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν νομίμως από την πλατφόρμα με σκοπό την κατάρτιση του συμπεριφορικού τους προφίλ και την παρουσίαση διαφημίσεων σε αυτούς.

Επίσης, οι πλατφόρμες/επιχειρήσεις gatekeepers δεν θα μπορούν πλέον να χρησιμοποιήσουν προσωπικά δεδομένα του χρήστη, τα οποία απέκτησαν ως διαμεσολαβητές κατά τη συναλλαγή του χρήστη με τρίτο/επαγγελματία, δεν θα μπορούν να συνδυάσουν προσωπικά δεδομένα των χρηστών από παραπάνω υπηρεσίες που διαχειρίζονται ή να χρησιμοποιήσουν τα δεδομένα για σκοπούς διαφορετικούς από αυτούς της παροχής της υπηρεσίας/πλατφόρμας, χωρίς να λάβουν τη ρητή και ειδική συγκατάθεση του τελικού χρήστη για τους σκοπούς αυτούς. Ταυτόχρονα, ο gatekeeper δεν θα επιτρέπεται να εξαρτά την πρόσβαση του χρήστη στην υπηρεσία από αυτή του τη συγκατάθεση (λ.χ. το facebook δεν θα μπορεί να αρνηθεί την πρόσβαση στην υπηρεσία του όταν ο χρήστης δεν έχει επιλέξει, κατά την εγγραφή του, το κουτί συγκατάθεσης για την επεξεργασία των δεδομένων του από όλες τις πλατφόρμες του meta).

• Αλλαγές στα συστήματα συστάσεων και κατάταξης (recommender systems):

Οι τελικοί χρήστες θα παρατηρήσουν πως πλέον θα τους παρέχονται από την πλατφόρμα σαφείς πληροφορίες για τον τρόπο και τις παραμέτρους βάσει των οποίον λειτουργούν τα συστήματα συστάσεων και κατάταξης της εκάστοτε πλατφόρμας, καθώς και τυχόν επιλογές τις οποίες έχουν οι τελικοί χρήστες για να τροποποιήσουν ή να επηρεάσουν τις παραμέτρους αυτές.

Μάλιστα, οι χρήστες των πολύ μεγάλων επιγραμμικών πλατφορμών θα έχουν το δικαίωμα να διαλέξουν τουλάχιστον μία επιλογή, για κάθε σύστημα συστάσεων που χρησιμοποιεί η πλατφόρμα, η οποία δεν θα βασίζεται στην κατάρτιση του ατομικού τους προφίλ προτιμήσεων αλλά σε αντικειμενικά κριτήρια [π.χ. το Netflix θα οφείλει να δώσει στους χρήστες εναλλακτικούς τρόπους ταξινόμησης των ταινιών που παρουσιάζει οι οποίοι δεν βασίζονται στο ατομικό προφίλ που έχει δημιουργήσει ο αλγόριθμός του (χρονολογικά κριτήρια, διάρκεια ταινίας κ.λπ.)].

• Μηχανισμοί αναφοράς παράνομου περιεχομένου και δικαιώματα δημιουργών περιεχομένου:

Οι τελικοί χρήστες των πλατφορμών θα έχουν πλέον πρόσβαση σε ειδικά κανάλια επικοινωνίας, μέσω των οποίων θα μπορούν να υποβάλλουν αναφορές για παράνομο περιεχόμενο το οποίο εντόπισαν στην πλατφόρμα. Οι πάροχοι της πλατφόρμας έχουν πλέον την υποχρέωση να εξετάζουν όλες αυτές τις αναφορές και να ενημερώνουν όλους τους αναφέροντες για τις ενέργειες στις οποίες τυχόν προχώρησαν.

Οι χρήστες που ανεβάζουν περιεχόμενο θα πρέπει πλέον να λαμβάνουν αναλυτική πληροφόρηση για τους λόγους και τις συνθήκες υπό τις οποίες ο πάροχος της πλατφόρμας διέγραψε, απέκλεισε την πρόσβαση ή απενεργοποίησε την δυνατότητα οικονομικής εκμετάλλευσης του περιεχομένου που ανέβασε ο χρήστης. Σε περίπτωση που διαφωνούν με αυτό, οι χρήστες θα έχουν πρόσβαση τόσο σε εσωτερικό όσο και σε εξωτερικό/ανεξάρτητο μηχανισμό επίλυσης διαφορών.

• Προστασία των καταναλωτών στις επιγραμμικές αγορές:

Οι χρήστες των online marketplaces θα παρατηρήσουν πως σιγά σιγά θα είναι διαθέσιμες σε αυτούς όλο και περισσότερες πληροφορίες για τους εμπόρους από τους οποίους αγοράζουν προϊόντα, μέσω της πλατφόρμας.

Επίσης, οι χρήστες θα παρατηρήσουν μικρές σχεδιαστικές αλλαγές στις πλατφόρμες, οι οποίες θα επιτρέπουν στους χρήστες να λάβουν άμεσα και εύκολα τις πληροφορίες που είναι υποχρεωμένος να τους παρέχει ο εκάστοτε έμπορος, βάσει των υφιστάμενων διατάξεων προστασίας του καταναλωτή.

Τέλος, σε περίπτωση που οι καταναλωτές έχουν αγοράσει κάποιο παράνομο προϊόν, θα λαμβάνουν μήνυμα από τον πάροχο του online marketplace που θα τους ενημερώνει για το γεγονός πως αγόρασαν κάποιο παράνομο προϊόν και θα τους παρέχει λεπτομέρειες γι’ αυτό αλλά και τα στοιχεία του εμπόρου ο οποίος τους το πούλησε.

• Δίκαιη πρόσβαση στις δημοφιλείς υπηρεσίες, διαλειτουργικότητα:

Οι χρήστες των υπηρεσιών των gatekeeper θα παρατηρήσουν πως πλέον οι υπηρεσίες αυτές θα παρέχουν πάντα δυνατότητα πρόσβασης σε και διαλειτουργικότητας με εφαρμογές και λογισμικό τρίτων παρόχων (π.χ. πρόσβαση στο app store τρίτου παρόχου μέσω τηλεφώνων apple). Επίσης, κατά την αρχική εγκατάσταση ενός λειτουργικού συστήματος, ο χρήστης θα έχει την επιλογή να αλλάξει τις προεπιλεγμένες ρυθμίσεις του συστήματος. Μάλιστα, εντός των επόμενων ετών θα έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες διαλειτουργικότητας μεταξύ των υπηρεσιών διαπροσωπικών επικοινωνιών ανεξαρτήτως αριθμών των gatekeeper (θα μπορούν π.χ. να στείλουν μήνυμα μέσω whatsapp σε χρήστη του viber ή του signal).

Τέλος, οι χρήστες των πλατφορμών των gatekeeper θα έχουν σύντομα το δικαίωμα να ζητήσουν τη μεταφορά όλων των δεδομένων, που παρέχουν στις πλατφόρμες αυτές και των δεδομένων που παράγονται κατά τη χρήση της πλατφόρμας, τόσο στους ίδιους όσο και σε οποιονδήποτε τρίτο πάροχο (δικαίωμα φορητότητας). Το δικαίωμα φορητότητας υφίστατο ήδη σε ό,τι αφορά τα προσωπικά δεδομένα, βάσει του GDPR, αλλά, μέσω των διατάξεων του DMA, επεκτείνεται στο σύνολο των δεδομένων του χρήστη και λαμβάνει έναν ευρύτερο και πιο αποτελεσματικό χαρακτήρα.

• Πρόστιμα και δικαίωμα αποζημίωσης των χρηστών:

Η παράβαση των διατάξεων του DSA και του DMA μπορούν να οδηγήσουν σε καταλογισμό προστίμων ύψους έως 6% ή 20%, αντιστοίχως, του παγκόσμιου ετήσιου κύκλου εργασιών του παρόχου της υπηρεσίας που υπέπεσε στην παράβαση.

Οι χρήστες έχουν δικαίωμα αποζημίωσης για κάθε ζημιά που υπέστησαν λόγω παράβασης των υποχρεώσεων του DSA από κάποιο πάροχο ενδιάμεσης υπηρεσίας.

Σε περιπτώσεις παραβάσεων του DMA, οι οποίες θίγουν ή δύνανται να θίξουν τα συλλογικά συμφέροντα των καταναλωτών, μπορούν να ασκηθούν συλλογικές αγωγές αποζημίωσης, σύμφωνα με τις προβλέψεις της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937.

Οι επαγγελματίες χρήστες, θα πρέπει να παρατηρήσουν σταδιακά τις εξής αλλαγές κατά τη χρήση των πλατφορμών των gatekeeper:

 

• Μειωμένο έλεγχο των gatekeeper στους όρους των προσφορών και των συμφωνιών που συνάπτει ο επαγγελματίας χρήστης με τους πελάτες του, μέσω της υπηρεσίας του gatekeeper.
• Πιο ελεύθερη και διαφανής πρόσβαση στις βασικές επιγραμμικές υπηρεσίες:

Ο DMA εισάγει σειρά μέτρων που εξασφαλίζουν την εύκολη πρόσβαση των επαγγελματιών στις υπηρεσίες των gatekeeper, η χρήση των οποίων απαιτείται για να παραμείνουν ανταγωνιστικοί.

Έτσι, οι επαγγελματίες χρήστες θα έχουν πλέον ελεύθερη πρόσβαση σε εργαλεία και στοιχεία του gatekeeper που διευκολύνουν την διενέργεια των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων του χρήστη μέσω της συγκεκριμένης υπηρεσίας και τη λήψη επιχειρηματικών αποφάσεων.

Επίσης, οι επαγγελματίες χρήστες που χρησιμοποιούν υπηρεσίες διαφήμισης μέσω των gatekeeper, θα έχουν πρόσβαση σε πιο αναλυτική πληροφόρηση ως προς τα οικονομικά στοιχεία που συνδέονται με τις διαφημίσεις μέσω της πλατφόρμας.

• Μεγαλύτερο έλεγχο επί των δεδομένων στους επαγγελματίες και μείωση των καταχρηστικών πρακτικών από τους gatekeeper:

Οι επαγγελματίες χρήστες θα μπορούν να λειτουργήσουν με μεγαλύτερη ασφάλεια εντός των επαγγελματικών υπηρεσιών που παρέχουν οι gatekeeper, καθώς είναι πλέον ρητώς παράνομη η χρήση των δεδομένων που συλλέγει κάποιος gatekeeper σε σχέση με την επιχείρηση κάποιου επαγγελματία χρήστη, λόγω της χρήσης της πλατφόρμας από τον τελευταίο, με σκοπό τον ανταγωνισμό του gatekeeper με τον χρήστη.

Επίσης, οι επαγγελματίες χρήστες θα παρατηρήσουν μείωση ή και εξάλειψη των περιπτώσεων που τα ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες κάποιου gatekeeper εμφανίζονται ψηλότερα από τα προϊόντα και τις υπηρεσίες του χρήστη, βάσει μη αντικειμενικών κριτηρίων.

4. ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Είναι σαφές ότι κανένα νομοθέτημα δεν μπορεί να ρυθμίσει, εν μία νυκτί, όλα τα νομικά ζητήματα που δημιουργούνται τα τελευταία χρόνια λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης και χρήσης των νέων τεχνολογιών στον χώρο του διαδικτύου και των ψηφιακών αγορών.

Δεδομένου όμως του γεγονότος πως το υφιστάμενο πλαίσιο ρύθμισης αυτών των ζητημάτων είναι απαρχαιωμένο και πολύ κατώτερο των απαιτήσεων, αλλά και του συνεχώς αυξανόμενου ρόλου που έχουν στην ζωή του μέσου ευρωπαίου πολίτη οι υπηρεσίες των επιχειρήσεων που ανήκουν στις Big Tech, μία απόπειρα νομικής ρύθμισης αυτών των ζητημάτων είχε εδώ και καιρό καταστεί αναγκαία.

 

Σε αυτά τα πλαίσια, η προσπάθεια ρύθμισης των ενδιάμεσων υπηρεσιών και των ψηφιακών αγορών, μέσω του DSA και του DMA, αποτελεί ένα σημαντικό πρώτο βήμα προς την σωστή κατεύθυνση. Οι νέες διατάξεις μπορεί να αποτελούν αποτέλεσμα συμβιβασμών και παραχωρήσεων από πλευράς του νομοθέτη, αλλά σίγουρα παρέχουν τόσο στις ρυθμιστικές αρχές όσο και στους τελικούς χρήστες των ψηφιακών υπηρεσιών μια σειρά σημαντικών εργαλείων που μπορούν να βοηθήσουν στην σταδιακή και μακροπρόθεσμη ρύθμιση των ψηφιακών αγορών και την προστασία των ψηφιακών δικαιωμάτων.

Φυσικά, η αποτελεσματικότητα των συγκεκριμένων ρυθμίσεων θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό από το πώς θα αλληλοεπιδράσουν στην πράξη ο DSA και ο DMA με άλλα, υφιστάμενα ή μελλοντικά, νομοθετήματα της ΕΕ που ρυθμίζουν άλλες πτυχές της ψηφιακής μας ζωής, όπως ο GDPR, η Οδηγία NIS2, το Data Governance Act, το Data Act, και το AI Act.