Βιομηχανίας και Έρευνας (ITRE) και, μεταξύ άλλων, αναπληρωματικό μέλος στην Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων (ENVI) και στην Επιτροπή για την Περιφερειακή Ανάπτυξη (REGI). Στη συνέντευξη που ακολουθεί παρουσιάζει τις ευκαιρίες που δημιουργεί για την Ελλάδα το Green Deal, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, αναφέρεται στην απολιγνιτοποίηση της δυτικής Μακεδονίας αλλά και στο ποιο πιστεύει ότι θα είναι το ενεργειακό μέλλον της γηραιάς ηπείρου.
— Ποια θεωρείτε ότι είναι η μεγάλη πρόκληση της Ευρώπης σήμερα;
Να ξαναζήσουμε τη ζωή μας ολόκληρη ως Ευρωπαίοι, με όλες τις δυνατότητες που μας δίνει η Ε.Ε. ως ένας μοναδικός στην ιστορία χώρος δημοκρατίας, απρόσκοπτης ειρήνης και ενιαίας αγοράς, αφήνοντας πίσω όλες τις συνήθειες που μας έφεραν εδώ. Με την πανδημία διαπιστώσαμε, δυστυχώς με τον πιο οδυνηρό τρόπο, πως τόσα χρόνια χρησιμοποιούσαμε τον πλανήτη σαν να μην υπάρχει αύριο. Τώρα ξέρουμε πως η υπερεκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών, η κατασπατάληση της ενέργειας, η ξέφρενη εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου και η διατάραξη της βιοποικιλότητας δημιούργησαν συνθήκες ασφυξίας. Η αλυσίδα έσπασε και είμαστε ανοχύρωτοι. Μπήκαμε στην εποχή των πανδημιών. Για να βγούμε, χρειάζεται να τρέξουμε, να αλλάξουμε το παραγωγικό μοντέλο, τις καταναλωτικές μας συνήθειες, τον τρόπο της ζωής μας. Χρειάζεται να αποκαταστήσουμε επειγόντως τους σπασμένους κρίκους της αλυσίδας.
— Ποιες ευκαιρίες δημιουργεί για την Ελλάδα το Green Deal;
Το Green Deal είναι για την Ελλάδα το εργαλείο ώστε να γίνει η πατρίδα μας η χώρα με την υψηλότερη ποιότητα ζωής στην Ευρώπη. Μέσα από τον οδικό χάρτη που εκπονούμε στην Ε.Ε. για τον μετασχηματισμό της οικονομίας μας σε πράσινη, ψηφιακή και ανθεκτική, στην Ελλάδα μπορούμε να δημιουργήσουμε πολλές και καλές δουλειές αμέσως μετά την πανδημία. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας, της εκπαίδευσης, της υγείας, του εμπορίου και ακόμα και του λιανεμπορίου και η αλλαγή στο ενεργειακό μας μείγμα, ώστε να παράγεται ηλεκτρικό ρεύμα κυρίως από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), θα αυξήσουν θεαματικά την ελκυστικότητα και την προστιθέμενη αξία της χώρας μας στον διεθνή ανταγωνισμό.
Είναι, βεβαίως, απαραίτητο να αυξήσουμε την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ πηγές, δίνοντας πλέον έμφαση και στους ανεμόμυλους στη θάλασσα (off-shore), για τους οποίους ωστόσο υπάρχει χαμηλή δημόσια αποδοχή, ειδικά στα νησιά μας. Οφείλουμε να ενημερώσουμε τους πολίτες για τα οφέλη μιας τέτοιας επιλογής που σέβεται το περιβάλλον και να παρουσιάσουμε τα πολύ επιτυχημένα παραδείγματα της Σκωτίας και της Ολλανδίας, που εξασφαλίζουν ενεργειακή αυτονομία με χαμηλότατο κόστος για τον τελικό καταναλωτή.
Ταυτόχρονα, επιβάλλεται να διευθετήσουμε άμεσα τομείς στους οποίους η Ελλάδα έχει μείνει πίσω, όπως η διαχείριση των απορριμμάτων με υποχρεωτικά σχήματα διευρυμένης ευθύνης παραγωγού (EPRS), σχήματα ευθύνης των καταναλωτών (RDS) που θα ενθαρρύνουν τη διαλογή των απορριμμάτων, όπως τα κουτάκια αλουμινίου, οι πλαστικές συσκευασίες και το χαρτί, στην πηγή και θα καταστήσουν την επιμέρους αξιοποίηση των απορριμμάτων κερδοφόρα δραστηριότητα και στη χώρα μας.
Μπορούμε άμεσα να υποστηρίξουμε τη δημιουργία αγοράς προϊόντων που επισκευάζονται και επαναχρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας και στο τέλος αυτής της προσπάθειας να θέσουμε τον φιλόδοξο αλλά όχι ανέφικτο στόχο για «οικονομία χωρίς απορρίμματα». Στη Φινλανδία έχουν πετύχει «zero waste economy» χρόνια τώρα και σας θυμίζω ότι τη δεκαετία του '90 ήταν σε σκληρό πρόγραμμα του ΔΝΤ, χωρίς τρόικα. Εξελίσσοντας το ελληνικό παραγωγικό μοντέλο σε πράσινη οικονομία, όσοι δραστηριοποιούνται στον τουρισμό και στα αγροτικά προϊόντα θα δουν τα έσοδά τους να εκτοξεύονται.
— Πείτε μας με ποιους τρόπους η Ελλάδα μπορεί να αναβαθμίσει τα δημόσια κτίρια αλλά και τις κατοικίες, αντιμετωπίζοντας και την ενεργειακή φτώχεια;
Σχεδόν τριάντα τέσσερα εκατομμύρια Ευρωπαίοι πολίτες δεν μπορούσαν να θερμάνουν όπως πρέπει το σπίτι τους το 2018, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Κομισιόν για την κατάσταση στην ενέργεια. Στην έκθεση αυτή διαπιστώνεται ότι την περίοδο 2010-2018 είχαμε συνολική πρόοδο στη μείωση της ενεργειακής φτώχειας πανευρωπαϊκά. Δυστυχώς, η Ελλάδα αποτελεί θλιβερή εξαίρεση, καθώς η ενεργειακή φτώχεια αυξήθηκε την ίδια περίοδο, σύμφωνα πάντα με την έκθεση, όπου και γίνεται ειδική αναφορά στη χώρα μας.
Η ενεργειακή φτώχεια είναι το πρόβλημα που μπορούμε να λύσουμε τα επόμενα πέντε χρόνια, κάνοντας συνδυασμένη χρήση των ευρωπαϊκών πόρων RRF και MFF (Ταμείο Ανάκαμψης και Ευρωπαϊκός Προϋπολογισμός) και εμπλέκοντας και τον ιδιωτικό τομέα, με επιστροφή των κεφαλαίων με κέρδος, μέσω των ενεργειακών λογαριασμών των χρηστών, μέσα από οχήματα ειδικού σκοπού, όπως συνέβη στη Γαλλία και την Ισπανία, με θεαματικά αποτελέσματα, αφού αναβαθμίστηκαν ριζικά ολόκληρες γειτονιές. Η Ε.Ε. μοχλεύει για την περίοδο 2021-2027 350 δισ. ετησίως για τη «βαθιά αναβάθμιση» των κτιρίων.
Η ενεργειακή αναβάθμιση με μόνωση, αλλαγές στα συστήματα ψύξης θέρμανσης και έξυπνους μετρητές, η δραστική βελτίωση της ποιότητας του αέρα αλλά και η ταυτόχρονη αναβάθμιση του εξωτερικού περιβάλλοντος χρηματοδοτούνται σε αυτό το «Κύμα Ανακαινίσεων», όπως ονομάζεται η σχετική πρωτοβουλία. Ως εισηγήτρια της πρωτοβουλίας στο Ευρωκοινοβούλιο, στην Επιτροπή Περιβάλλοντος, δίνω έμφαση στη χρήση κυκλικών υλικών από τοπικές εταιρείες, ώστε να ενισχυθεί η τοπική οικονομία στην περιφέρεια όπου γίνονται οι ανακαινίσεις, και στη θεσμοθέτηση άυλου διαβατηρίου για όλα τα κτίρια και τις κατοικίες, ώστε κάθε αναβάθμιση να καταγράφεται και να πιστώνεται ως επένδυση στην αξία του κτιρίου.
— Υποστηρίξατε πρόσφατα ότι «το υδρογόνο έχει τη δυνατότητα να γίνει ένας από τους σημαντικότερους ενεργειακούς φορείς του εικοστού πρώτου αιώνα». Θα θέλατε να μας το εξηγήσετε;
Το υδρογόνο εξελίσσεται στην «ασημένια σφαίρα» του νέου ενεργειακού μείγματος στην Ε.Ε. Ωστόσο οι προϋποθέσεις για να έχουμε επαρκές «πράσινο υδρογόνο», δηλαδή υδρογόνο που προέρχεται από ηλεκτρόλυση που τροφοδοτείται από ηλεκτρικό ρεύμα από ΑΠΕ, δεν έχουν ακόμη εκπληρωθεί στο σύνολό τους. Το υδρογόνο χρειάζεται δίκτυα μεταφοράς υψηλής πιστότητας με μεγάλο κόστος που αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχουν και η ανακατεύθυνση των υπαρχόντων δικτύων οφείλει να γίνει επειγόντως. Επίσης, χρειάζεται υψηλότατο πλεόνασμα ΑΠΕ, που μπορεί να έρθει και εκτός Ε.Ε., από την Αφρική για παράδειγμα, εγχείρημα που απαιτεί επιπλέον διασυνδέσεις με αγωγούς. Κυρίως χρειάζεται ώριμη, προσβάσιμη και φθηνή τεχνολογία και σε αυτή την κατεύθυνση τα ευρωπαϊκά κονδύλια για την έρευνα, κυρίως το «Horizon Europe», μπορούν να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο. Το υδρογόνο είναι επιλογή της Ε.Ε. και οφείλει να είναι στην παγκόσμια πρωτοπορία. Εφόσον οι ποσότητες «πράσινου υδρογόνου» προφανώς δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τη ζήτηση για «χαμηλού άνθρακα υδρογόνο», «μπλε, γκρι, τιρκουάζ», που προέρχεται κυρίως από φυσικό αέριο, μπορεί να αποτελέσει ενδιάμεση λύση, σε συνδυασμό με τεχνολογίες αποθήκευσης και αξιοποίησης άνθρακα (CCUS) από τη βιομηχανία.
— Πάμε σε ένα από τα θέματα που απασχολούν έντονα τη χώρα μας. Ποια μπορεί να είναι τα επόμενα βήματα στη δυτική Μακεδονία, ώστε οι άνθρωποι που εργάζονται στον λιγνίτη να μη βρεθούν εκτός οικονομικής δραστηριότητας;
Η απολιγνιτοποίηση στη δυτική Μακεδονία δεν είναι μόνο το στοίχημα της πατρίδας μας, είναι ταυτόχρονα το στοίχημα της Ευρώπης. Η επιλογή του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη να τοποθετήσει την Ελλάδα στην εμπροσθοφυλακή της απανθρακοποίησης του ενεργειακού μείγματος στην Ε.Ε. έχει συγκεντρώσει όλα τα φώτα και όλες τις προϋποθέσεις για να αποτελέσει πρότυπο. Οι κάτοικοι της δυτικής Μακεδονίας είχαν συνηθίσει, δεκαετίες τώρα, να δίνουν χρόνο από τη ζωή τους για να εξασφαλίζουν δουλειές στη λιγνιτική παραγωγή ρεύματος. Οι συνθήκες της εργασίας, η βαρύτατα επιβαρυμένη ποιότητα του αέρα στις πόλεις αλλά και στην ύπαιθρο και η αυξημένη θνησιμότητα από αναπνευστικά προβλήματα είναι μόνο μέρος του διαρκούς τιμήματος που πλήρωσαν και πληρώνουν.
Οι κάτοικοι της δυτικής Μακεδονίας είχαν συνηθίσει, δεκαετίες τώρα, να δίνουν χρόνο από τη ζωή τους για να εξασφαλίζουν δουλειές στη λιγνιτική παραγωγή ρεύματος. Οι συνθήκες της εργασίας, η βαρύτατα επιβαρυμένη ποιότητα του αέρα στις πόλεις αλλά και στην ύπαιθρο και η αυξημένη θνησιμότητα από αναπνευστικά προβλήματα είναι μόνο μέρος του διαρκούς τιμήματος που πλήρωσαν και πληρώνουν.
Ταυτόχρονα, το 25% του ΑΕΠ της περιοχής εξαρτάται από τη συνολική εκμετάλλευση του λιγνίτη. Αυτό το κενό έχουμε ευθύνη να το συμπληρώσουμε άμεσα. Τρεις είναι οι βασικές προϋποθέσεις της επιτυχίας: τα διαθέσιμα κονδύλια από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης να προστεθούν στα κονδύλια του ΕΣΠΑ στην περιοχή, χωρίς «ναι μεν αλλά», και σε χρηματοδοτήσεις από τον ιδιωτικό τομέα, ώστε να ξεκινήσουν άμεσα ώριμα έργα που θα δώσουν δουλειές στους ανθρώπους που συνδέονταν με την οικονομική δραστηριότητα γύρω από τον λιγνίτη. Οφείλουμε επίσης να διεκδικήσουμε επιπλέον πόρους από τα αδιάθετα κονδύλια του προηγούμενου προϋπολογισμού 2014-2020 της Ε.Ε. και έχω την εικόνα πως στην Κομισιόν υπάρχει πολύ καλό κλίμα για μια τέτοια προοπτική.
Ακόμα, πρέπει να αξιοποιήσουμε τη βιομηχανική και ενεργειακή παράδοση της περιοχής προκειμένου οι επενδύσεις να έχουν απόδοση και με βάση την εμπειρία των κατοίκων. Η αντικατάσταση του ενεργειακού κενού ισχύος που αφήνουν πίσω τους οι λιγνιτικές μονάδες με φωτοβολταϊκά, κοιλάδα υδρογόνου και χρήση εναλλακτικών καυσίμων είναι απαραίτητο να συμβαδίζει με την αντικατάσταση των θέσεων εργασίας σε ρεαλιστική βάση. Η επανεκπαίδευση των ανθρώπων που θέλουν να μείνουν στην αγορά εργασίας πρέπει να συνοδεύεται από επιχειρηματικές ευκαιρίες. Σε κάθε περίπτωση, θυμίζω στις Βρυξέλλες ότι δεν μπορούμε να μεταμορφώσουμε έναν εργαζόμενο στον λιγνίτη σε ICT expert μέσα σε ένα εξάμηνο...
Απαραίτητο είναι να ολοκληρωθούν ταχύτατα αυτονόητες υποδομές που λείπουν από την περιοχή, όπως είναι το τοπικό δίκτυο διανομής φυσικού αερίου, το οποίο διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο ως μεταβατικό καύσιμο. Σημαντική είναι, επίσης, η ολοκλήρωση του οδικού δικτύου, καθώς και η εγκατάσταση δικτύων 5G, που θα αυξήσει άμεσα το επενδυτικό ενδιαφέρον για την περιοχή. Μπορούμε να τα καταφέρουμε αναπτύσσοντας παράλληλα με τις βιομηχανικές επενδύσεις τουρισμό και αγροτικές καλλιέργειες, καθώς εκεί παράγονται μοναδικά αγροτικά προϊόντα, από τον κρόκο Κοζάνης μέχρι την πιπεριά Φλωρίνης. Για να γίνουν όλα αυτά, όμως, χρειάζεται οι άνθρωποι εκεί να νιώσουν πως το μέλλον που σχεδιάζουμε τους αφορά. Χρειάζεται να τους πείθουμε, κάθε μέρα, πως μπορούν να ονειρευτούν άλλες δουλειές και να επενδύσουν τον κόπο τους και την εμπειρία τους στις νέες ευκαιρίες.
— Ποιο πιστεύετε ότι θα είναι το ενεργειακό μέλλον της γηραιάς ηπείρου;
Η Ευρώπη μπορεί να είναι ενεργειακά αυτόνομη και ασφαλής μόνο εάν επενδύσει στην καινοτομία, την επέκταση των ΑΠΕ σε όλες τις εκδοχές τους, στην ανακατεύθυνση σε ανανεώσιμα αέρια, στη δημιουργία νέων δικτύων και, φυσικά, στην αποθήκευση. Μπορεί όλο αυτό να ακούγεται σαν κοσμογονία, στην πραγματικότητα όμως είναι το μέλλον που καταφθάνει. Η ανανεώσιμη ενέργεια από τον αέρα, τον ήλιο και τον κυματισμό στη θάλασσα, η αποθήκευση και μεταφορά ενέργειας κυρίως μέσω «πρασίνου υδρογόνου» στη βάση μιας συνολικής στρατηγικής για το υδρογόνο, που θα βασίζεται συμπληρωματικότητα της παραγωγής των κρατών-μελών και η συνολική αντιμετώπιση των μπαταριών ως προϊόντος που παράγεται, χρησιμοποιείται, επαναχρησιμοποιείται και ανακυκλώνεται στην Ε.Ε. είναι ορισμένα από τα βήματα που προχωρούν με ταχύτητα στο πεδίο της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Η άμεση εφαρμογή τους είναι το μεγάλο ζητούμενο.